رویکرد سیستم‌های اجتماعیاکولوژیک راهبردی به سوی مدیریت محیط‌‌زیستی پایدار

سیستم‌های اجتماعی اکولوژیک سیستم‌های پویا و چند سطحی هستند که در آن‌ها عناصر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اکولوژیکی،‌‌ تکنولوژیکی با یکدیگر تعامل دارند. امروزه با تبعیت از الگوی کلاسیک توسعه و پیروی کورکورانه از مدل‌های کلیشه‌ای که نسبت به خصوصیات و پیچیدگی‌های اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی بی‌اعتناست، اثرات مخرب سیمای سرزمین و ناپایداری اکولوژیکی و اجتماعی حاصل شده است. در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی_تحلیلی، مطالعات کتابخانه‌ای و پژوهش‌های انجام شده، مدل مفهومی و چارچوب تحلیلی مناسب، جهت فائق آمدن بر چالش‌های مدیریت محیط‌ زیست همچون عدم‌ استفاده از مقیاس‌های چندگانه، نادیده‌ گرفتن دیدگاه‌ گروه‌های ذی‌نفع و ذی‌نفوذ، عدم مدیریت سازگارانه در برابر تغییرات ناگهانی، کاربرد مقیاس‌های نامناسب، محدودیت‌های نهادی، کمبود شواهد تجربی و عدم قطعیت ارائه شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که رویکرد جدید سیستم‌های اجتماعیاکولوژیک در برنامه‌ ریزی و مدیریت محیط زیست بر اساس نگرش مبتنی بر تغییر دیدگاه استاتیک به دینامیک و لحاظ فرایندها و روندها در بررسی ساختار و عملکرد، همچون استفاده از دیدگاه کل‌نگر و سیستمیک، توسعه دانش مشترک، درگیر نمودن گروه‌های ذی‌نفع و ذی‌نفوذ، مشارکت بر اساس فلسفه‌های توانمندسازی، برابری و اعتماد، آموزش و یادگیری اجتماعی، ظرفیت تطبیقی، حاکمیت تطبیقی و سیستم‌های پایش می‌تواند یک تغییر پیش‌رونده در جهت حرکت از برنامه‌ریزی و مدیریت بخشی‌نگر، مقتدرانه و عقلایی به سمت برنامه ‌ریزی با رویکردهای دموکراتیک و زمینه‌ای، برای مدیریت پایدار محیط‌ زیست فراهم آورد.

SocialEcological Systems Approach: A Strategy Towards Sustainable Environmental Management

Socialecological systems are dynamic and multilevel systems in which cultural, political, social, ecological, and technological components interact. Today, blindly pursuing the classic pattern of development and the stereotypical models, which do not take into account the ecological, social, and economic characteristics and complexities, has resulted in the detrimental effects on landscapes, causing ecological and social unsustainability. In this study, using a descriptiveanalytical method and library research, a conceptual model and an appropriateanalytical framework were proposed to overcome environmental management challenges such as disregard of multiple scales, ignoring stakeholders’ perspectives, lack of adaptive management against sudden changes, use of inappropriate scales, institutional constraints, lack of empirical evidence and uncertainty. Results indicated that the new approach of socialecological systems in planning and environmental management can provide the grounds for a progressive change in rational, authoritative, and sectoral planning and management towards democraticoriented planning. The new approach includes change from the static to dynamic perspectives, attention to processes and trends in examining structures and functions, inclusion of holistic and systemic perspectives, development of common knowledge, involvement of the stakeholders, participation according to the philosophies of empowerment, equality and trust, training and social learning, adaptive capacity, adaptive governance, and monitoring systems. This new approach also provides a basis for sustainable management of the environment.