ترکیبات تصویری تلمیحی ملهم از آیات، احادیث و اساطیر در قصاید خاقانی

خاقانی یکی از بزرگترین شاعران سبک آذربایجانی است. استفاده او از علوم رایج زمان، اصطلاحات علمی خاص و استعارات و تشبیهات غریب در تصویرسازی، شعر او را دیر یاب کرده است. او با امتزاج ترکیب آفرینی و تصویرسازی، تصاویرتازه ای با بن مایه های تلمیحی می سازد که در شعر او بازتاب گسترده ای دارد. از آنجا که خاقانی از پشتوانه فرهنگی وسیعی برخورداراست و احاطه کامل بر آیات و احادیث دارد بسیاری از ترکیبات تصویری او به نوعی اشاره و تلمیح به آیات و احادیث دارد. هدف ما در این مقاله شناساندن و تحلیل این گونه ترکیبات تصویری در قصاید خاقانی است؛ لذا کوشیده‌ایم تا با دقت در ژرف ساخت هنری و زیبا شناختی شعر خاقانی پاره ای از تصاویر شعری او را که ملهم از آیات و احادیث است بررسی و تحلیل نماییم و چگونگی استفاده از این آیات و احادیث را در تصویرسازی نشان دهیم. این پژوهش به شیوه تحلیل محتوا انجام یافته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که بهره گیری خاقانی از قرآن، احادیث و اساطیر به دو صورت لفظی و معنایی و باهدف ایجاد مضمون تازه است که بهره گیری معنایی بیشتر به چشم می‌خورد. وی بیشتر از آیات قرآن بهره گرفته تا احادیث و در بیشتر موارد این بهره گیری از آیات قرآن به شکل تلمیح و اقتباس کلمات، ترکیبات و تعبیرات و یا بخشی ازآیه است. از میان اساطیر هم سهم اساطیر مذهبی بسیار چشمگیرتر است. ضمناً اظهار فضل، هشدار و انذار، مدح ممدوحان و توصیف ازمهمترین اهداف انگیزشی او از کاربرد این گونه تصاویر می باشد.