عیوب شعر با استناد به نخستین نوشته های بلاغی و ادبیِ پارسی

با تالیف آثاری چون «تلخیص» و «مطوّل» و ایجاد مرزبندی میان دانش های سه گانۀ بلاغت، بحث دربارۀ عیوب فصاحتِ سخن منظوم در کتاب های بلاغی تازی و پارسی به شکل تثبیت شده ای در مقدّمۀ مبحث «معانی» قرار گرفت. تا پیش‌از آن، نویسندگان کتاب های بلاغی و ادبیِ پارسی یا مانند مولّفان قابوس‌نامه، ترجمان البلاغه و حدایق السّحر فی دقایق الشّعر به طور پراکنده به برخی از عوامل معیوب شدن شعر اشاره کرده اند یا مانند مولّف المعجم فی معاییر اشعار العجم خلاقیّت به خرج داده و با اختصاص بخشی جداگانه از کتاب خود به این موضوع، عیب های شعر را بازشناسانده و به تحلیل آن ها پرداخته و نمونه هایی برای شان از شعر پارسی به دست داده اند. ازجمله نتایج به‌دست‌آمده، این است که در دورۀ اوّل تالیفات بلاغی به زبان پارسی که همزمان با روزبازار سبک خراسانی است، «عنصر غالب»(dominant)، یکی مدیحه سرایی و دیگری سادگی و آسان یابی شعر است؛ بنابراین عیوبی که برای شعر برشمرده می شود با سبک شعری رایج در آن دوره هم خوانی دارد و به نیکی از عهدۀ نقد آن برمی آید؛ امّا در دوره های بعد که کار به رونویسی از کتاب های بلاغی نسل اوّل کشیده است، با تغییر عنصر غالب در شعر، عیوب شعر مندرج در رساله های بلاغی، دیگر سنجۀ دقیقی برای نقد شعر پارسی نمی تواند بود. در این جستار که به روش توصیفی‌ - تحلیلی و به پشتوانۀ منابع کتابخانه ای نوشته شده است، با تکیه بر کتاب های متقدّم بلاغی و ادبیِ شناسایی شده، عیوب شعر پارسی استخراج گردیده و مورد تحلیل قرار گرفته است. این کار به ویژه ازاین‌رو اهمّیّت دارد که در گذشتۀ ادبی ایران، «نقد» عمدتاً برابر با «نقد فنّی» و به معنای راه بردن به محاسن و معایب شعر و بازشناساندن شعر نیک از شعر بد بوده است.

defects of poetry with reference to the first persian rhetorical and literary writings

after works such as talkhis and motowal, the three sciences of rhetoric were separated from each other, and the discussion about the defects of verse eloquence in arabic and persian rhetorical books was definitively placed in the introduction to the section on &máāni& (meaning). prior to that, the authors of persian rhetorical and literary books such as the authors of qābūs-nāma, tarjomān ol-balāqeh and hadaiq ol-sehr fi daqāyeq ol-sher have sporadically pointed out some factors of the defectiveness of poetry.. the author of al-mojam fi ma’āir ashār ol-ájam took the initiative and dedicated a separate part of his book to introduce and analyze the defects of poetry and provided examples of persian poetry for these defects. it is thus asserted that, eulogy and simplicity were the dominant modes in the first period of rhetorical compositions in persian language, which coincides with the flourishing of khorāsāni style. therefore, the defects that are listed for poetry are consistent with the common style of composition in that period and offer a sound criticism. however, in the later periods, when critical texts were reduced to a rewriting of the rhetorical books of the first generation, the defects of poetry found in rhetorical treatises were no longer an accurate scale for criticizing persian poetry, which had itself undergone changes in the dominant forms. in this analytical-descriptive study using library sources, the defects of persian poetry were extracted and analyzed by focusing on credible pioneering rhetorical and literary books. the importance of this work lies in the fact that, in persian literary tradition, &criticism& has been mainly equal to &technical criticism,& which implies understanding the delicacies and defects of poetry and distinguishing good poetry from bad poetry.