بررسی ساختمان تصویرهای غزل های دوره بازگشت

عموم قضاوت ها در خصوص کیفیت شعر دوره ی بازگشت کلّی و فرضی است و اثبات آن ها نیاز به بررسی بیشتر و دقیق تری دارد. ساختمان تصویر شعری، اجتماعی است از مصالح بلاغی گوناگونی که محصول نگاه و زبان خاص هر شاعر است؛ به دیگر بیان، ماحصل تجزیه ی هندسه ی یک تصویر شعری، هنرسازه های مختلفی خواهد بود که در تکوین آن سازه نقش داشته اند. یکی از ابزارهای بایسته برای بررسی موشکافانه، دانش سبک شناسی است که با دو مختصه ی بسامدگیری و قیاس، سنجه ی خوبی برای بررسی شعر شاعران هر دوره است. پژوهش حاضر که به شیوه ی کمّی آماری و با رویکردی سبک شناختی نوشته شده است، با بررسی هندسه ی تصویرهای غزل های شش شاعر برجسته ی دوره ی بازگشت (مشتاق اصفهانی، هاتف اصفهانی، آذر بیگدلی، سروش اصفهانی، صبای کاشانی و فتح الله خان شیبانی) می کوشد تا ضمن پرهیز از کلی گویی های رایج در خصوص شباهت شعر شاعران دوره ی بازگشت به شعر شاعران سبک های پیشین، با ارائه ی آماری دقیق و روشن از مقدار بهره گیری هر شاعر از هنرسازه های منفرد و ترکیبی، سوای تعیین سطح و کیفیت ساختمان تصویرها به لحاظ سادگی یا پیچیدگی ، به قیاس هندسه ی تصویرهای غزل های شاعران این مکتب با سازه ی تصویرهای شاعران سبک های عراقی و هندی بپردازد. نتایج این جستار نشان می دهد که هرچه از سبک هندی (و عصر صفوی) دور و به دوره ی قاجار نزدیک می شویم، از شمار هنرسازه های ترکیبی و درصد پیچیدگی تصویرها کاسته و بر مقیاس هنرسازه های منفرد و تصویرهای ساده افزوده می گردد؛ برای نمونه، سازه ی تصویرهای غزلیات مشتاق (نخستین و نزدیک ترین شاعر این پژوهش به سبک هندی) با هندسه ی تصویرهای غزلیات دیگر شاعران این جنبش تفاوت داشته و در ردیف ساختمان تصویرهای سبک عراقی قرار می گیرد، امّا ساختمان تصویرهای غزل های شیبانی بسیار ساده تر از سازه ی تصویرهای غزل های دیگر شاعران این نهضت و هم چنین شاعران سبک های عراقی و هندی است.

examining the structure of images in the sonnets of the return period

the general judgments regarding the quality of the poetry in the return period are general and hypothetical, and their proof needs more and more detailed investigations. the structure of the poetic image is a collection of various rhetorical materials that resulted by the special vision and language of each poet; in other words, the result of analyzing the geometry of a poetic image will be various art structures that have played a role in the formation of that structure. one of the necessary tools for a thorough examination is the knowledge of stylistics, which, with its two characteristics of frequency and analogy, is a good criterion for examining the poetry of poets of any period. the current research, which is written in a quantitative-statistical way and with a stylistic approach and by examining the geometry of the images of the sonnets of six prominent poets of the return period (mushtaq esfahani, hatef esfahani, azar bigdeli, soroush esfahani, sabai kashani and fethullah khan shibani), tries to avoid common generalizations regarding the similarity of the poetry of the poets of the period of return to the poetry of the poets of the previous styles, by presenting accurate statistics and it is clear about the amount of use of individual and combined artistic structures by each poet, apart from determining the level and quality of the structure of the images in terms of simplicity or complexity, by comparing the geometry of the images of the sonnets of the poets of this literary school with the structure of the images of the iraqi and indian style poets. the results of this research show that as we move away from the indian style (and the safavi era) and get closer to the qajar period, the number of composite artworks and the percentage of complexity of the images decrease and the scale of individual artworks and images decreases. it is simply added; for example, the structure of mushtaq’s lyrical images (the first and closest poet of this research to the indian style) is different from the geometry of other poets’ lyrical images of this movement and is placed in the same line as the structure of iraqi style images, but the structure of lyrical images shibani’s poems are much simpler than the structure of the images of other poets of this movement, as well as iraqi and indian poets.