معنایابی ترامتنی نمایشنامۀ کارنامۀ بندار بیدخش بهرام بیضایی

کشف و دریافت معنای آثار ادبی، همواره مورد توجّه منتقدان این عرصه بوده است؛ امّا آنچه در این میان اهمّیت دارد، به‌کارگیری رویکردی روشمند برای دستیابی به معانی پنهان در لایه‌های مختلف متن است. رویکرد ترامتنی، ازجمله دستگاه‌های نظری کل‌نگر در میان نظریه‌های ادبی به شمار می‌آید که از طریق آن، لایه‌های معنایی‌ پنهان را می‌توان کشف کرد. البته این دستگاه نظری در حوزۀ معناشناختی، صورت‌بندی دقیقی ندارد؛ با این حال، عناصر آن در نگاهی کل‌نگر، ظرفیت‌های معناشناختی خاصّی را در محور‌های هم‌نشینی و جانشینی معنایی از خود بروز می‌دهند که تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است؛ مثلاً بیش‌متن، بینامتن و فرامتن روی محور جانشینی ‌معنایی عمل می‌کنند، پیرامتن روی محور هم‌نشینی ‌معنایی عمل می‌کند و سر‌متن هم روی محور هم‌نشینی‌ معنایی و هم روی محور جانشینی ‌معنایی عمل می‌کند. برهم‌کنش این عناصر نیز به کشف معنای کلّی از متن می‌انجامد؛ از این رو، در پژوهش پیشِ‌رو با توجّه به دیدگاه تازۀ «معنایابی ترامتنی» کوشیده‌ایم ضمن بهره‌گیری از روش تحلیل کیفی و کمّی، با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و کاربست نظریه‌های ترامتنیت و معنی‌شناسی، به تحلیل نمایشنامۀ «کارنامۀ بندار بیدخش» بهرام بیضایی بپردازیم و ضمن صورت‌بندی دستگاه نظری تازه، معنای پنهان در لایه‌های این نمایشنامه را نشان دهیم. نتایج حاصل از این تحلیل نشان می‌دهد که بیضایی با جانشین‌سازی و هم‌نشین‌سازی عناصر ترامتنی، معنا را به مخاطب انتقال می‌دهد و معنایابی ترامتنی، دستگاه نظری کارآمدی برای تحلیل این اثر است.

transtexual findin meaning of the play testament of bondar bidakhsh of bahram beyzaei

exploring the meaning of literary works has always been the focus of critics in this field, but the crucial issue is the use of a methodical approach to reach the hidden meanings in different layers of the text. the transtextual approach is a holistic apparatus among literary theories, through which hidden layers of meaning can be discovered. this theory does not have a precise formulation in semantics. however, its elements, from a holistic viewpoint, show special semantic capacities in the syntagmatic and paradigmatic axis of semantic, which have not been investigated so far. for example, hypertext, intertext and metatext work on the paradigmatic axis of semantic. paratext works on the syntagmatic axis of semantic and architext works both on the syntagmatic and paradigmatic axis of semantic. as such, the interaction of these elements leads to discovering the overall meaning of the text. therefore, in this research, according to the new perspective of &transtexual interpretation, it is aimed to analyze y testament of bondar bidakhsh, using qualitative and quantitative analytical methods and relying on library and documentary studies. by applying the theories of transtextuality and semantics to the play, we both seek to formulate a new theoretical apparatus and show the hidden layers of meaning in this play. the results of this analysis show that beyzaei conveys meaning to the audience through paradigmatic and syntagmatic transtextual elements and transtexual interpretation is an efficient theoretical apparatus to analyze this work.