بررسی و تحلیل نقش قافیه در به‌کارگیری واژه‌های عربی در شعر فارسی

نفوذ دین اسلام در ایران و توسعه و انتشار زبان عربی در سرزمین‌های مجاور، مانند ایران، باعث به‌کارگیری زبان عربی در زبان فارسی شد. به‌قدری زبان فارسی با زبان عربی آمیخته شد که نمی‌توان واژه‌های عربی را از زبان فارسی تفکیک کرد. در این بین، قافیۀ اشعار، به‌ویژه در قالب قصیده، نقش ویژه‌ای داشت. شاعران هنگام ضرورت و تنگنای قافیه، واژه‌ها را از زبان عربی انتخاب می‌کردند. زمانی که سیر قصیده را در زبان فارسی بررسی می‌کنیم، حتّی در نخستین قصیده‌هایی که از زبان فارسی بر جای مانده است، دیده می‌شود که واژه‌های عربی زیادی در قافیه استفاده شده است. علاوه ‌بر ‌آن، شاعران، واژه‌های عربی غریب‌تر و نامستعمل‌تری را نیز در قافیۀ اشعارشان به‌ کار برده‌اند؛ در صورتی‌که در متن‌های منثور نخستین، واژه‌های عربی بسیار کم به‌ کار رفته است. برخی از شاعران، مانند منوچهری، انوری و خاقانی، واژه‌های عربی بیشتری در قصیده‌های خود استفاده کرده‌اند. در غزل، واژه‌های غریب و مهجور عربی کمتر در زبان فارسی کاربرد داشته است. در مثنوی‌ها قافیه از سبک عصر خود پیروی می‌کند؛ یعنی در قرن‌های نخستین شعر فارسی، واژه‌های عربی کم است و در قرن‌های بعدی، استعمال بیشتری دارد. همچنین حرف آخر قافیه، در واژه‌گزینی قافیه، تاثیر زیادی دارد. اگر شاعر، حرف «گ» را انتخاب کند، واژه‌های قافیه، فارسی می‌شوند. این مقاله به بررسی نقش قافیه در به‌کارگیری واژه‌های عربی پرداخته و از نخستین شاعران، چون رودکی، فرّخی و منوچهری آغاز کرده و در پایان، نتایج آماری استفاده از قافیه‌های عربی را به‌صورت نمودار نشان داده است.

investigation and analysis of the role of rhyme in the use of arabic words in persian poetry

the influence of islam and the development and spread of the arabic language in neighboring countries such as iran, led to the use of the arabic words in the persian language. persian was so mixed with arabic that it is now impossible to separate arabic words from persian language. concerning the significant role of rhyme in poetry, especially in odes, poets chose words from arabic when they faced hassles in matching the rhyme. when we examine the course of odes in persian language, many arabic words can be seen in the rhyme scheme, even in the earliest remaining odes. in addition, poets have used obscure and abandoned arabic words in the rhyme of their poems. in the early prose texts, however, very few arabic words were used. some poets such as manūchehrī, anvarī and khāqānī have used more arabic words in their poems. meanwhile, in sonnet, obscure and abandoned arabic words have been used less frequently in persian language. in masnavis, rhymes follow the style of their era; that is, arabic words are few in the first centuries of persian poetry and are used more often in the following centuries. also, the last letter of the rhyme affects the word selection of the rhyme significantly. if the poet chooses the letter & گ&, the rhyming words become persian. this article examines the role of rhyme in the use of arabic words, starting from early poets such as rūdakī, farrokhī, and manūchehrī. the statistical results of the use of arabic rhymes are then shown in the form of a diagram.