کارکرد معنایی و زیباشناختی بروج فلکی در غزل مولوی

عناصر و اصطلاحات نجومی همواره حضوری موثّر در معنا و صورت ادبیات ملل، از جمله شعر فارسی داشته‌اند. درک کامل مفهوم بسیاری از اشعار در گرو درک مناسبات معنایی و جزئیات زیباشناختی موضوعات و پدیده‌های نجومی به‌کاررفته در آن‌هاست. بر اساس این اهمیت، هدف مقالۀ حاضر تبیین کارکردهای معنایی و تصویری بروج فلکی به‌عنوان بخشی مهم از مجموعۀ موضوعات نجومی در غزل مولوی است. یافته‌های این تحقیق توصیفی - تحلیلی حاکی از آن است که مولوی 117 بار از نام برج‌ها استفاده کرده است. پرنمودترین بروج در غزل او عبارت‌اند از: حمل (که از مقارنتش با آفتاب، تصویری کلیدی و چشمگیر ایجاد می‌شود)، اسد، ثور و میزان. مهم‌ترین کارکردهای معنایی و موضوعی القاشده توسّط نام برج‌ها عبارت‌اند از: مفاهیم مرتبط با احیای معنوی، تقرّب، عشق عارفانه، طلب، بهره‌مندی از محضر راهبر، نکوهش تعلّقات نفسانی و دنیای مذموم. با توجّه به استفادۀ عرفانی بلاغی مولوی از نام همۀ برج‌ها و کاربرد آن‌ها در بیت‌هایی که محمل چند تصویرند، تعداد کارکرد تصویری نام بروج، متعدّدتر و با بسامد 139 است که برجسته‌ترین آن‌ها در قالب نماد، ایهام، کنایه و تشبیه عرضه شده‌اند‌. یکی از نکات قابل‌توجّه، تلفیق تصاویر با یکدیگر است؛ مثل تشبیهات نمادین، کنایه-نماد و تشبیه-کنایه. مولوی از کارکرد نماد در ضمن تصاویر دیگر هم بهره می‌گیرد و بر کنایه نیز تاکیدی قابل‌تامّل دارد. نام بعضی از برج‌ها نیز در ساختار ایهامی، به‌ویژه از نوع تناسب به ‌کار گرفته می‌شود.

Semantic and Aesthetic Function of Constellation in Rumi’s Sonnet

Astronomical elements and expressions have always had a remarkable presence in the content and form of national literatures, especially Persian poetry. Full perception of a majority of poems highly depends on understanding the semantic relations and aesthetic details of the used astronomical issues and phenomena. Therefore, the present study aims to explain semantic and aesthetic functions of constellations, as an important and determinative part of astronomical issues in Rumi’s sonnets. Being a descriptiveanalytical research, the current study reveals that Rumi has used the names of constellations 117 times. The most frequent ones include Aries (whose contemporaneity with the sun depicts an impressive image), Leo, Taurus, and Libra. The most important implicit contents by these constellations are related to spiritual resuscitation, approximation, mystical love, demand, benefits of the leader’s presence, and criticizing carnal possessions and the condemned world. Considering Rumi’s mysticaleloquent use of constellation names in the verses containing several images, figural function of constellation names has higher frequency, 139 times, the most significant of which are depicted in the form of symbol, ambiguity, irony, and simile. Multiple imagery, including symbolic similes, ironysymbol, and simileirony is remarkable in his sonnets. Rumi has benefited from symbols in other images. Moreover, he has emphasized irony notably. The names of some constellations have also been used in ambiguous structure, especially proportionality.