بحثی درباره آرایه‌های «ضمن‌اللّفظ» و «ترجمه‌اللّفظ» بر مبنای متن نسخۀ خطّی «رسایل‌الاعجاز»

یکی از آثار منثور امیرخسرو دهلوی، کتاب ارزشمند رسایل‌الاعجاز است که در اوایل قرن هشتم ه.ق به رشتۀ تحریر درآمده است. این اثر شامل پنج رساله است و موضوع اصلی آن، ترسّل و انشاست. نویسنده ضمن به‌کارگیری فراوان آراستگی های ادبی در متن اثر، رسالۀ سوم آن را به بلاغت اختصاص داده است. وی در این بخش، تصرّفاتی در برخی از صنایع گذشته کرده، برخی از صنایع این بخش نیز برساختۀ خود امیرخسرو است که نشان از تبحّر و آگاهی وی در این حوزه دارد. ایهام یا تخییل، ازجمله صنایع ادبی است که در این اثر ارزشمند، دارای جایگاهی ویژه است. رعایت تناسب لفظی و ایهام تناسب، نقش بسزایی در این متن دارد. به‌کارگیری فراوان برخی از صنایع خاص و نادر، مانند ضمن‌اللّفظ و ترجمه‌اللّفظ در این اثر که طبق اذعان مولّف، از ابداعات اوست، در مسیر هدف رعایت تناسب، قابل توجه است؛ امّا با اندکی دقّت و مقایسه با کتاب‌های بلاغی دیگر، پی می‌بریم که این آرایه‌ها گاهی با برخی صنایع مشابه آمیخته شده‌ و برخی از آن‌ها پیش از امیرخسرو نیز با اندکی تفاوت، وجود داشته‌اند و اساس آن‌ها در آثار بلاغی سابق مطرح بوده است. نظر به اهمیت و جایگاه این اثر در حوزۀ آثار ادبی نثر مصنوع ، نویسندگان در این پژوهش بر آن هستند که ضمن بررسی جایگاه ایهام در این اثر، برخی صنایع جدید آن نظیر ضمن‌اللّفظ و ترجمه‌اللّفظ را مورد نقد و تحلیل قرار دهند.

Discussion on Zemnallafz and Tarjomatallafz Figurative Devices Based on the Text of the Manuscript of Rasa’il alIjaz

One of the prose works of Amir Khosrow Dehlavi is the valuable book Rasa’il alIjaz, which was written in the early eighth century AH. The author, while using a lot of literary figurative devices in the text of the work, has dedicated its third treatise to rhetoric. In this sector, he has taken over some past figurative of the device and some figurative of the device in this sector, are made by Amir Khosrow himself, which shows his mastery and knowledge in this field.Ambiguity or imagination is one of the literary figurative devices that has a special place in this valuable work. Observance of verbal proportion and also the ambiguity of proportion have a great role in this text. The abundant use of some special and rare figurative devices, such as Tarjomatallafz and Zemnallafz in this work, which according to the author claims, is one of his innovations, in line with the purpose of observing proportionality, is remarkable; But with a little care and comparison with other rhetorical books, we find that these figurative of devices are sometimes mixed with some similar industries, and some of them existed before Amir Khosrow with a slight difference, and their basis in previous rhetorical books, Been. Considering the importance and position of this work in the field of literary works of technical and artificial prose, the authors in this study, while examining the place of ambiguity in this work, critique and analyze some of its new figurative devices, such as Tarjomatallafz and Zemnallafz.