بررسی مجموعه «آخر شاهنامه» مهدی اخوان ثالث از منظر تحلیل انتقادی گفتمان

تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی علمی و میان‌رشته‌ای است که ریشه در زبان‌شناسی انتقادی دارد و هدف اصلی آن، بررسی کاربرد زبان در جامعه و سیاست است. تحلیل گفتمان انتقادی از طریق سبک‌شناسی، نقد ادبی و مطالعات تحلیل متون با ادبیات به‌عنوان متونی ارتباطی سروکار دارد. سه مسئله زبان، ایدئولوژی و قدرت، از مفاهیم بنیادی در این رویکرد به‌شمار می‌روند. گفتمان‌شناسان سعی دارند با توصیف و تحلیل ساخت‌های زبانی متون و فعّال کردن متن در بافت غیرزبانی آن، به کشف معنا و مهم‌تر از آن، ایدئولوژی پنهان در متن بپردازند. سه شعر نیمایی از مجموعه آخر شاهنامه، سروده مهدی اخوان ثالث، در این مقاله بررسی شده است. پرسش اساسی این پژوهش، چگونگی استفاده اخوان از انواع امکانات زبانی در مفصل‌بندی گفتمانی است که به آن باور دارد. روش تحلیل این اشعار براساس الگوی سه‌بُعدی نورمن فرکلاف، زبان‌شناس اجتماعی است که تحلیل گفتمان انتقادی را با افزودن سطوح تفسیر و تبیین، از سطح توصیف فراتر برده است. براساس این الگو مشخّص می‌شود که اخوان ثالث با بهره‌گیری آگاهانه از امکانات سازه‌های زبانی، شامل آواها، واژگان و ساختار نحوی متن، به مفصل‌بندی لایه‌های گوناگون گفتمانی و ایدئولوژیک خویش پرداخته است. مشروعیت‌زدایی از گفتمان قدرت‌های مسلّط، برجسته‌سازی کاستی‌های گفتمان موجود و ناامیدی از تغییر شرایط نابسامان به وضعیتی مطلوب و سامان‌یافته، عناصر گفتمان‌ساز شعر اخوان ثالث در این مجموعه است.

Examining the Collection Akhar e Shahnameh by Mehdi Akhavan Sales from the Perspective of Critical Discourse Analysis

Critical Discourse Analysis is a scientific and interdisciplinary approach that is rooted in critical linguistics and its main purpose is to study the use of language in society and politics. Critical discourse analysis deals with literature as communication texts through stylistics, literary criticism, and text analysis studies. Three issues of language, ideology and power are fundamental concepts in this approach. Discourse scholars try to discover the meaning and more importantly the ideology hidden in the text by describing and analyzing the linguistic structures of the texts and activating the text in its nonlinguistic context. Three Nimai poems from the collection Akhar e Shahnameh composed by Mehdi Akhavan Sales have been studied in this article. The main question of this research is how Akhavan Sales uses various linguistic possibilities in articulating the discourse it believes in. The method of analysis of these poems is based on the threedimensional model of Norman Fairclough, a social linguist who has exceeded the analysis of critical discourse by adding levels of interpretation and explanation, beyond the level of description. Based on this model, it is clear that Akhavan Sales has articulated its various discourse and ideological layers by consciously using the possibilities of linguistic structures, including sounds, words and syntactic structure of the text. Delegitimizing the discourse of the dominant powers, highlighting the shortcomings of the existing discourse and despairing of changing the chaotic situation to a desirable and organized situation are the discoursebuilding elements of Akhavan Sales poetry in this collection.