بررسی زیبایی‌شناسی جناس در لیلی و مجنون نظامی گنجوی

جناس، یکی از مهم‌ترین صنایع و ترفندهای ادبی است که شعر سبک آذربایجانی را به جوهر حقیقی خود، یعنی زیبایی پیوند می‌زند. نظامی گنجوی، از برجسته‌ترین شاعران فارسی‌زبان است که توانسته به‌طور کامل از ظرفیت‌های جناس در غنای موسیقیایی و زیبایی‌آفرینی آثار خویش بهره گیرد. در کتاب‌های بلاغی و سبک‌شناسی، با وجود ارائه انواع تقسیم‌بندی ‌جناس، اشاره‌ چندانی به کارکردهای زیبایی‌شناسی آن نشده است. از این ‌رو در مقاله حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی، ضمن ارائه بسامد دقیق انواع جناس در منظومه لیلی و مجنون، هنرمندی و توانایی نظامی در زمینۀ بهره‌گیری از کارکردهای مختلف جناس، تحلیل و ارزیابی شده است. با توجه به بررسی‌های انجام‌شده، درمجموع 1964 مورد از انواع جناس در منظومه لیلی و مجنون یافت شد که از این میان، جناس مضارع با فراوانی 35.9 درصد و لاحق با فراوانی 31.3 درصد، بهترین عرصه برای هنرنمایی نظامی بوده است. نتیجه این پژوهش حاکی از خلاقیت و تنوّع کارکردهای جناس در بافت کلام نظامی است؛ مانند تقویت موسیقی درونی و بیرونی اثر، انسجام لفظی و معنایی سخن، التذاذ ادبی مخاطب به‌سبب درک روابط معنایی اجزای کلام و همنشینی هنری جناس با دیگر صنایع ادبی (تکرار، واج‌آرایی، تضاد و تلمیح) در یک بیت.

Aesthetic study of pun in Leili and majnoon Nezami Ganjavi

Pun is one of the most important figures of speech and tricks that link Azerbaijani style poetry to its true essence, beauty. Nezami Ganjavi is one of the most prominent Persian language poets who has been able to make use of all of his pun capacities in musical and aesthetic richness of his works. In rhetorical books and stylistics, despite the presentation of various types of division, there has been little mention of aesthetic functions. Therefore, in the present article, with a descriptiveanalytic approach, while presenting the exact frequency of puns in the poetry of Leili and Majnoon, Nezami’s skill and ability to utilize various functions of the genus is analyzed and evaluated. According to a total of 1964 studies, a variety of pun were found in Leili and Majnoon, of which the pun mozare with a frequency of 35.9 and pun lahagh with a frequency of 31.3 were the best areas for Nezami’s art. The result of this research suggests the creativity and diversity of pun’s functions in the context of Nezami’s poems like: strengthening the inner and outer music of the work, verbal and semantic coherence of speech, the literary resolution of the audience due to the understanding of the semantic relations of the components of the word, an artistic companion to other figures of speech(repetition, alliteration, allusion, antithesis) in a couplet.Keywords: Pun, Figures of sound, Rhetoric, Nezami Ganjavai, Leili and Majnoon.