نگاهی توصیفی تحلیلی به ویژگی‌های زبانی کتاب رتبه ‌الحیات بر پایۀ نظریۀ واکنش کلامی

خواجه یوسف همدانی از مشایخ نسبتاً گمنام عرفان در قرن‌های پنجم و ششم هجری است و تنها اثر باقی‌مانده از وی کتاب رتبه ‌الحیات است. خواجه یوسف، این کتاب را بر پایۀ پرسش و پاسخ تنظیم کرده ‌است. وی در این کتاب پس از طرح پرسش‌هایی از مخاطبی فرضی، با زبانی ساده، بر اساس آموزه‌های عرفانی، به پاسخگویی می‌پردازد. متن این کتاب، به شعر بسیار نزدیک شده است. بی‌تردید علاوه بر عنصر عاطفه که در آن به‌وضوح قابل تشخیص است، ویژگی بارز آن، موسیقی کلام است. نویسنده در این کتاب از «زبان راز» سخن گفته است. وی با این تعبیر علاوه بر توجّه به لطایف رازناک عرفانی، به ظرافت‌ها و زیبایی‌های زبان فارسی و فصاحت و بلاغت آن نیز اشاره کرده است. افزون بر آرایه‌های لفظی و معنوی، وجود برخی از عوامل صرفی (به‌کارگیری واژه‌های غیرساده، ترکیب‌های اضافی، مترادف، مصدر کامل، مصدر کوتاه‌شده، حاصل مصدر، فعل ماضی استمراری با ساخت «ماضی ساده + ی»، فعل‌های پیشوندی، تتابع اضافات، «الف» تفخیم و «و» استیناف («و + «امّا») و عوامل نحوی (بافت سادۀ زبان، کوتاهی جمله‌ها، جایگاه واژگان، حذف، تکرار، جمله‌های پرسشی و عطف)، موجب ایجاد آهنگی خاص در نثر کتاب شده ‌است. در این نوشتار، مختصّات زبانی این کتاب (با تاکید بر عنصرهای موسیقی‌ساز)، بر پایۀ واکنش کلامی و با روش گفتمان‌کاوی، به اجمال معرّفی شده‌ است.

A Descriptive Analytical View at the Linguistic Features of the Book Entitled Rotbat Al Hayat Based on the Speech Act Theory

Khaje Yousufe Hamedani is a relatively unknown mystic intellectual in the fifth and sixth centuries and his only remaining book is Rotbat Al Hayat. Khaje Yousuf set the book based on questions and answers. In this book, he answers the questions in a hypothetical audience, in simple language, according to the mystical teachings. The text of book is very close to poetry. Undoubtedly, in addition to the element of emotion, in which it is clearly recognizable, its characteristic feature is the music of the word. The author spoke in the book in "The Secret Language." In this interpretation, in addition to paying attention to the mystical delicacy, he also mentions the elegance and beauty of the Persian language and eloquence and rhetoric. In addition to the verbal and spiritual terms, there are some extrinsic factors (the use of nonadjectives, extra combinations, synonyms, total infinitesimals, infinitive, continuity trivial verbs with "simple mania +", prepositions, adjectives, "A" and "and" and "+" but ") and syntactic factors (simple language context, short sentences, vocabulary position, deletion, repetition, queries and turning points) have created a specific song in the prose of the book. In this paper, the linguistic coordinates of this book (with an emphasis on musical elements) have been introduced on the basis of the speech act and discourse analysis.