سیر و تطوّر ردیف در قالب مثنوی برحسب نوع ادبی

قالب مثنوی را از منظر جنبه‌های موسیقایی متفاوت از قوالبی مثل غزل و قصیده می‌دانند. یکی از تفاوت‌هایی که برخی علمای بلاغت در این زمینه مطرح کرده‌اند، گرایش کمتر شاعران به کاربرد ردیف در این قالب، نسبت به قوالب دیگر شعری است. تحقیق پیش رو تلاش دارد ردیف را در این قالب مورد بررسی قرار دهد. از آنجا که ممکن است عواملی چون نوع ادبی، دوره‌های مختلف شعر فارسی و بخش‌های توصیفی یا روایی منظومه، در میزان استفاده از این عنصر نقش داشته باشد، این تحقیق، کاربرد ردیف را در نوع ادبی عرفان و زهد (حدیقه‌الحقیقه، رحیق‌التحقیق، مخزن‌الاسرار نظامی) و غنایی (ورقه و گلشاه، ویس و رامین، لیلی و مجنون) و با توجه به مولّفه‌های مذکور، با تاکید بر هزار بیت از هریک از منظومه‌ها بررسی کرده است. این تحقیق نشان می‌دهد میزان کاربرد ردیف در مثنوی نیز همانند قوالب دیگر، به مرور افزایش یافته است. علاوه بر آن میان اشعار روایی و غیرروایی در کاربرد ردیف، تفاوتی محسوس وجود ندارد؛ امّا توزیع ردیف، در بخش‌های مختلف یک منظومه، یکسان نیست. در انواع مختلف ادبی، میزان به‌کارگیری ردیف، متفاوت است و برخلاف تصوّر اولیه، منظومه‌های غنایی، کمتر از عرفانی، از ردیف بهره برده‌اند.

Evolution of Radif (identical ending syllable) in Couplet Poem Based on Literary Types

Some researchers consider the couplet poem to be different in terms of musical aspects. One of these differences is the less usage of identical ending syllable in couplet poem. This article will examine the identical ending syllable in couplet poem. Factors such as literary types, different periods of Persian poetry, description or narration may affect the amount of using this element. For this reason, this element has been investigated in the mystical literary genre (Hadiqat alHagiqah, Rahiq altaghigh, Makhzan alAsrar) and lyric genre (Varaqe and Golshah, Weiss and Ramin, Leilly and Majnoun) and emphasizing the thousand verses of each of them. The research shows the use of identical ending syllable in couplet poem has increased, over time. In addition, there is no significant difference between narrative and nonnarrative poems in the use of identical ending syllable, but the distribution of identical ending syllable is not the same in different parts of couplet poem. In different literary genres, use of the identical ending syllable is different. In the lyric poems, Poets used less than mystical poem.