بررسی زبان‌شناختی و بلاغی انواع باهم‌آیی در شاهنامۀ فردوسی

یکی از روابط مفهومی میان واژگان زبان، رابطۀ باهم‌آیی است که بیانگر همنشینی دو یا چند واژه است؛ به گونه‌ای که احتمال با هم آمدن آ‌ن‌ها قابل پیش‌بینی باشد. در زبان ادبی باهم‌آیی، حاصل تداعی ذهنی و ابداع ارتباطات هنری و زبانی میان اجزای کلام است. شعر فارسی از نظر رعایت تناسب و هارمونی در ابعاد مختلف سخن، همواره ممتاز بوده است و این ویژگی در شعر فردوسی نیز وجود دارد. پژوهش حاضر به منظور آشکارکردن ارزش‌های زبانی و بلاغی شاهنامه به کمک نظریۀ معناشناسی صورت پذیرفته و بیانگر آن است که زیبایی شاهنامه علاوه بر ترفندهای ادبی، مرهون شگردهای خاص زبانی و معناشناختی است. این تحقیق از نوع توصیفی و پیکره بنیاد است که بر اساس دیدگاه صفوی که خود مبتنی بر زبان‌شناسی ساخت‌گرا و در قالب نظریۀ حوزه‌های معنایی است، صورت گرفته است. پیکرۀ پژوهش مشتمل بر 1060 بیت از شاهنامه است. بررسی‌ها نشان داد که کاربرد انواع باهم‌آیی‌های همنشینی واژگانی و وجود تناسب و ارتباطات گسترده در شبکۀ روابط مفهومی، از جمله شمول معنایی، چندمعنایی، هم‌معنایی یا ترادف و تقابل معنایی به‌کاررفته در ابیات شاهنامه، می‌تواند از مهم‌ترین و پربسامدترین مختصّات سطح زبانی و ادبی شعر فردوسی باشد که به عنوان عاملی بسیار مهم در ایجاد بلاغت متنی شاهنامه محسوب می شود.

A Linguistic and Rhetorical Study of Collocation in Shahnameh

One of the conceptual relations between words is collocation which means two or more words are collocated in such a way that the possibility of their coming together is predictable. In literary language, collocation is the result of mental association and linguistic connections between parts of speech. Persian poetry regarding harmony in the different dimensions of speech, always has been distinct and this feature exists in Ferdowsi`s poem too. This facts lead us to look for finding the answers for the questions like, does collocations applied in Shahname, if it is used what kinds of it and to what extent are they used? This research is a kind of descriptive, corpusbased one, which has been done based on Safavi’s semantics fields theory which is based on structural linguistics. The corpus of study includes 1060 verses of Shahame. The results indicate that  The application of all kinds of lexical collocations such as noun + noun , noun + adjective and noun + verb and associative collocation such as semantic association , phonetic association and syntactic and structural association and the existence of proportion and wide connections in conceptual relations network like hyponymy , polysemy , synonymy and semantic opposition applied in shahnameh can be of the most important and most high frequency coordinates of linguistic and literary level of Ferdowsi`s poem .