نشانه‌های سبکی و ژانری در چند حماسۀ مذهبی با تکیه بر کنایه

وحدتی که در تفکّر و بینش و بیان احساسات و ادراکات شاعری متجلّی است، تعیین‌کنندۀ سبک شعری اوست. سبک تنها عوامل لفظی را در بر‌نمی‌گیرد؛ بلکه محصول عوامل متعدّدی است که در تاثیرگذاری کلام بر مخاطب نقش عمده‌ای دارد. یکی از این موارد، ارتباط لفظ با معنی است. نوع واژه‌ها و صنایع به کار رفته در شعر، باید با موضوع و نوع ادبی آن متناسب باشد. در این مقاله، با فرض اینکه الفاظ به‌کاررفته در تصاویر بلاغی شعر حماسی، به مقتضای حال و مقام و به تناسب معنی انتخاب شده‌اند، پس از بحث درباره یکی از نشانه‌های سبکی و ژانری، یعنی ارتباط لفظ با معنی، کنایاتموجود در حماسه‌های مذهبی تازیان‌نامه (خلاصۀ خاوران‌نامۀ ابن حسام خوسفی)، حملۀ حیدری راجی کرمانی، کلیات حملۀ حیدری محمّد رفیع مشهدی و علی‌نامۀ خواجه ربیع، مورد تفحّص و بررسی قرار گرفته است. بیشتر کنایات با عنصر خیال مبالغه و خلاف‌آمد عادات که جوهر و ذات حماسه است همراه بوده، با اصطلاحات حماسی بیان شده‌اند.برخی از این کنایات که مضامین مربوط به ابزار و آلات جنگی و قید حالت و تضاد را در برمی‌گیرند، شکل حماسی پیدا کرده‌اند؛ ولی برخی دیگر، از جمله تصاویر مربوط به طلوع و غروب خورشید، به دلیل تصاویر حماسی‌شان، به حماسی‌تر شدن کنایات افزوده‌اند. این کنایات، افزون بر اینکه منعکس‌کنندۀ اندیشۀ شاعر و آداب و رسوم حاکم بر جامعه است، با فضای شعر حماسی نیز مطابقت دارند.

The Stylistic and Generic Iconography in Selected Religious Epics with an Emphasis on Allusion

The unity manifested in the thought, the poetic vision, the expression of feelings, and the poetic perception of a poet determines his or her poetic style.  Style does not include the lexical items only; but is the product of various factors which wield an important influence on the audience. One such case is the relation between a word and its meaning. The type of words and literary terms used in a poem must correspond with its subject matter and form.   In this article, supposing that the lexicons used in the rhetorical pictures of epic poetry have been chosen in accordance with the condition, position, and decorum pertaining to them, after discussing a case of generic and stylistic icon, i. e. the relationship between a word and its meaning, the allusions in the religious epics: Taziannameh (a shortened version of Ibn Hassan Khossfi’s Khavarannameh), Raji Kermani’s Hamlehye Heydari, Mohammad Rafi Mashhadi’s complete edition of Hamlehye Heydari, and Khaje Rabi’s Alinameh have been researched and analyzed. A majority of the allusions has been mentioned alongside a consideration of the element of hyperbolic imagination and the concept of the rupture of habitswhich is the soul and essential ingredient of an epicand has been given expression to in epic terms.  Some of these allusions which contain themes dealing with military tools and equipments and adverbs of manner and also paradox, have gained an epic format.  Yet, some others, for instance the pictures related to the sunrise and sunshine, because of their very epic nature, have augmented the epicality of the allusions; these allusions, in addition to reflecting the mind of the poet and the customs and manners permeating the society, are in tune with the atmosphere of the epic poems.