مدل‌سازی توزیع مکانی ناقلین بیماری تب دانگ در ایران با استفاده از مدل آنتروپی بیشینه و الگوریتم ژنتیک

سابقه و هدف: تب دانگ، یکی از بیماری‌های واگیر و ویروسی است که از طریق دو گونه‌ پشه‌ آئدس اجیپتی و پشه‌ آئدس آلبوپیکتوس منتقل می‌شود و به‌سرعت در جهان در حال گسترش است. افزایش دمای کره‌ زمین، تغییرات اقلیمی و الگوی بارندگی و نیز گسترش شهرنشینی در اغلب نقاط دنیا بر گستره‌ انتشار گونه‌های مذکور موثر بوده و باعث گسترش مناطقی جدید برای حضور این گونه‌ها شده است. این در حالی است که بخشی از کشور ایران در برابر این‌ گونه و حضور آن آسیب‌پذیر تلقی شده و لازم است گستره‌ انتشار احتمالی آن برای اجرای برنامه کنترل جمعیت این‌گونه مشخص شود. مدل‌های مطلوبیت زیستگاه مجموعه‌ای از مدل‌های الگوریتم مبنا هستند که قادرند پراکنش مکانی برای استقرار انواع گونه‌ها را پیش‌‌بینی کنند. هدف اصلی این پژوهش ‌‌مدل‌سازی توزیع مکانی ناقلین این بیماری در ایران است که با توجه به نبود داده‌‌های ناقلین کافی در کشور، از داده‌‌‌‌های ناقلین موجود در سطح جهان و همچنین در سطح قاره‌ آسیا، در دو مقیاس مختلف استفاده شد. از مهم‌ترین جنبه‌های نوآوری این پژوهش ‌‌می‌‌توان به استفاده از لایه‌ هتروژنتی به‌عنوان یک عامل کمکی برای تحلیل نقاط حضور و کاهش خودهمبستگی مکانی و به‌کارگیری و مقایسه‌ دو مدل پراکنش گونه‌ متکی به داده‌‌های حضور برای انتخاب روش مدل‌سازی بهینه اشاره کرد.مواد و روش‌ها: مدل‌‌های مورد استفاده در این پژوهش شامل روش آنتروپی بیشینه (maxent) و یک نوع الگوریتم ژنتیک تحت عنوان گارپ (garp) هستند. این مدل‌‌ها می‌توانند ارتباطات غیرخطی و اثرگذار بین گونه‌‌ها و متغیرهای محیطی را تشخیص دهند و آن‌‌ها را برای توسعه‌ مدل‌‌های پیش‌‌بینی به کار گیرند. همچنین لایه‌‌های اطلاعاتی مورد نیاز شامل لایه‌ نقاط حضور گونه‌‌ها و لایه‌‌های متغیرهای مستقل زیست‌محیطی هستند. در مجموع 2780 نقطه‌ حضور برای هر دو گونه (1926: گونه‌ آئدس اجیپتی و 854: گونه‌ آئدس آلبوپیکتوس) با مراجعه به پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف جمع‌آوری شد.به‌منظور کاهش خودهمبستگی مکانی بین داده‌های نقاط حضور ناقلین تب دانگ، لایه‌ هتروژنتی توپوگرافی با استفاده از sdm toolbox در arcgis ساخته شد و نقاطی که از نظر ارتفاع دارای شرایط یکسانی هستند از فرایند مدل‌سازی حذف شدند. به‌منظور بررسی میزان همبستگی متغیرهای زیستی از تابع pca در arcgis استفاده شد و متغیرهایی که میزان همبستگی بین آنها بالای 0.75 بود، از تحلیل حذف و متغیرهای تراکم جمعیت، اقلیم، تراکم پوشش گیاهی، ارتفاع و کربن آلی خاک لحاظ وارد مدل شدند. در نهایت با استفاده از روش آنتروپی بیشینه (maxent) و یک نوع الگوریتم ژنتیک تحت عنوان گارپ (garp) میزان مطلوبیت زیستگاهی در سطح جهان با قدرت تفکیک مکانی 5 کیلومتر برای هر دو گونه مدل‌سازی شد. با توجه به دقت بالای روش‌ maxent، با استفاده از این روش، مطلوبیت زیستگاهی قاره‌ آسیا با قدرت تفکیک 900 متر برای هر دو گونه مدل‌سازی شد.نتایج و بحث: مقادیر سطح زیر منحنی (auc) برای گونه‌ آئدس اجیپتی 0.942 و برای گونه‌ آئدس آلبوپیکتوس 0.948 محاسبه شد. نتایج پژوهش ‌‌نشان داد که استان‌های شمالی و جنوبی کشور مطلوبیت زیستگاهی بالاتری را برای هر دو گونه دارند، با این تفاوت که گونه‌ آئدس اجیپتی در قسمت‌های جنوبی به‌سمت شرق در حاشیه‌ دریایی عمان دارای احتمال پراکندگی بالاتری است. در پیاده‌‌سازی روش‌ maxent برای گونه‌ آئدس آلبوپیکتوس، استان‌های موجود در غرب ایران نیز مطلوب تعیین شدند که این مهم در مقیاس کوچک‌تر به‌صورت درست مدل‌سازی نشده بود. در بهمن 1399 متاسفانه تعداد کمی پشه و تخم پشه‌ آئدس اجیپتی در شهرستان بندر لنگه کشف شد که دقیقاً این پژوهش ‌‌آن‌‌ را پیش‌‌‌بینی کرده بود.نتیجه‌گیری: از نتایج این مطالعه می‌توان در راستای برنامه‌ریزی برای مدیریت جمعیت این حشرات ناقل برای کنترل بیماری هم‌زمان با پایش جمعیت‌ها در فصول اپیدمی استفاده کرد.

modeling the spatial distribution of the vectors of dengue fever in iranusing the maximum entropy model and genetic algorithm

dengue fever is chickenpox is a contagious and viral disease that is transmitted by two species of aedes egyptian mosquitoes and aedes albopicus mosquitoes and is spreading rapidly in the world. the main purpose of this study is to model the spatial distribution of carriers of this disease in iran. due to the lack of sufficient carrier data in the country, carrier data available worldwide and also in asia, in two different scales were used. among the most important aspects of this research, we can name the use of heterogeneous layer as an auxiliary factor to analyze the presence points and reduce spatial autocorrelation and the use and comparison of two species distribution models based on presence data for selecting the optimal modeling method. in this regard, first, using the maximum entropy method (maxent) and a type of genetic algorithm called garp (garp), the level of habitat suitability in the world with a spatial resolution of 5 km for both species was modeled. to evaluate the mentioned models, the variables of population density, climate, vegetation density, altitude and soil organic carbon were considered. due to the high accuracy of the maxent method, using this method, the habitat suitability of the asian continent with a resolution of 900 m was modeled for both species. the values under the curve (auc) for the two types of carriers were calculated to be 0.9. the results showed that the northern and southern provinces of the country have higher habitat suitability for both species, with the difference that aedes aegypti species in the southern to eastern parts of the oman sea coast has a higher probability of distribution. in implementing the maxent method for aedes albopicus, the provinces in western iran were also identified as desirable, which was not properly modeled on a smaller scale. in february 2016, unfortunately, a small number of mosquitoes and aids mosquito eggs were discovered in bandar lengeh, which was exactly what this research had predicted. the results of this study can be used in line with planning for population management of these vector insects to control the disease at the same time as monitoring populations during epidemic seasons.