طبقه‌بندی لندفرم‌ها با استفاده از شاخص موقعیت توپوگرافی و بررسی ریسک واقعی فرسایش آنها در مناطق کوهستانی (مطالعه موردی: حوضه آبخیز خارستان)

یکی از بخش‌های نوین و کم‌سابقه، به‌ویژه در مطالعات داخلی، بررسی کمّی ناهمواری‌هاست. شناخت علمی و کمّی‌گرایانه موقعیت توپوگرافی همواره از مباحثی بوده که در تحقیقات داخلی، چندان به آن توجه نشده است. این مبحث تاثیر بسزایی در تحلیل‌های ژئومورفولوژیک، هیدرولوژی و محیط‌شناسی دارد. وجود انواع لندفرم‌ها و تنوع آنها معمولاً با تغییر شکل و موقعیت زمین کنترل می‌شود؛ بنابراین طبقه‌بندی و شناسایی مناطق گوناگون، با توجه به ویژگی‌های مورفومتری آنها، ضروری است و ازاین‌رو پژوهش حاضر سعی در طبقه‌بندی لندفرم‌ها در منطقه خارستان، واقع در شمال‌غرب استان فارس و عوامل موثر در آن دارد. در همین زمینه، در مرحله اول، از روش شاخص موقعیت توپوگرافی (tpi) به‌منظور طبقه‌بندی لندفرم‌ها و روش کورین برای تعیین کلاس‌های ریسک واقعی فرسایش استفاده شد. همچنین به‌منظور تعیین شاخص تفاضلی نرمال‌شده پوشش گیاهی (ndvi) از تصاویر ماهواره لندست 8، مربوط به خرداد 1396، بهره گرفته شد. در مرحله بعد، رابطه انواع گوناگون لندفرم با فاکتورهای زمینی ارتفاع، شیب، جهت شیب، شاخص خیسی توپوگرافی (twi)، شاخص ناهمواری زمین (tri) و ndvi مشخص شد. در مرحله آخر، وضعیت لندفرم‌های گوناگون در کلاس‌های متفاوت ریسک فرسایش، تعیین شد. نتایج نشان‌دهنده ده گونه لندفرم در منطقه مورد مطالعه بود. بیشترین نوع لندفرم‌ها در منطقه مورد مطالعه، آبراهه و قله‌های مرتفع، به‌ترتیب با مساحت 27.71 و 27.48% بود؛ درصورتی‌که دشت‌های کوچک کمترین مساحت (1.18%) منطقه مورد مطالعه را شامل می‌شد. کلاس‌های لندفرم با شاخص خیسی توپوگرافی در سطح 95% همبستگی معنی‌داری را نشان داد. از نظر توزیع مکانی، بیشترین سطح (91.71%) منطقه را ndvi کلاس 0.1 تا 0.3 دربر می‌گرفت. ndvi بزرگ‌تر از 0.4 در لندفرم‌های آبراهه و دره‌های uشکل مشاهده شد. ریسک واقعی فرسایش در سه کلاس کم، متوسط و زیاد با مساحت‌های 31.14%، 31.11% و 37.78% طبقه‌بندی شد. در کلاس فرسایش کم، متوسط و زیاد، لندفرم‌های آبراهه و یال‌های مرتفع و قله به‌ترتیب با 44%، 57% و 59% بیشترین سطح را به خود اختصاص دادند.

classification of landforms using topographic location index and assessment of their actual soil erosion risk in mountainous areas (case study: kharestan watershed)

one of the new and unique sections, especially in internal studies, is the quantitative examination of unevenness. the scientific and quantitative study of topographic position has always been one of the topics that have received little attention in domestic research. so, classification and identification of different morphometrically distinct regions are necessary. thus, the present study aims to classify landforms in the northwest of fars province, kharestan region and investigate its factors affecting. in this regard, the topographic position index (tpi) method was used in the first stage to classify landforms, followed by the corine method to determine erosion risk classes. additionally, landsat 8 satellite images from june 2017 were used to determine the normalized differential vegetation index (ndvi). the next step was to determine the relationship between different types of landforms and terrestrial factors such as height, slope, slope direction, topographic wetness index (twi), terrain ruggedness index (tri) and ndvi. finally, the status of different landforms was determined based on erosion risk classes. results showed ten different types of landforms existed within the study area. small plains (1.18%) were the lowest in the study area, while waterways (27.71%) and high peaks (27.48%) were the highest. the twi was significantly correlated with landform classes at 95% level. most of the region (91.71%) had ndvi classes of 0.1 to 0.3. stream and u-shaped valleys were found to have higher ndvi values. real erosion risk was classified into three classes: low, medium, and high with areas of 31.14, 31.11, and 37.78%. there were 44, 57, and 59% erosion levels in the low, medium, and high erosion classes, respectively.