واکاوی رفتار زمانی و مکانی جزیرۀ گرمایی کلان‌شهر مشهد

گسترش شهر‌نشینی و افزایش جمعیت در کلان‌شهرها و رشد فعالیت‌های صنعتی در شهر‌ها باعث ایجاد تغییراتی در خرد‌اقلیم مناطق شهری شده است. یکی از نتایج این تغییرات، جزایر گرمایی شهر است. شهر مشهد نیز، طی سال‌های اخیر، رشد شتابناکی داشته است. در این پژوهش، جزیرۀ گرمایی/ سرمایی رویه‌پایۀ کلان‌شهر مشهد براساس آب‌وهوای پس‌زمینه بررسی شده که هدف آن شناخت رفتار زمانی و مکانی این جزیره گرمایی بوده است. بدین‌منظور، داده‌های دمای رویۀ زمین سنجنده‌های مودیس تررا و مودیس آکوا دریافت و جزیره گرمایی، براساس آن، بررسی شد. برای سنجش جزیره گرمایی، از روش نوینی استفاده شد. در این روش، نقشه‌های کاربری اراضی مودیس برای تعیین محدودۀ شهر و غیرشهر و همچنین، تعیین نوع کاربری اراضی منطقۀ مورد مطالعه به‌کار رفت. آب‌وهوای پس‌زمینه برپایه دمای دورسو مشخص شد، نماینده دمای غیرشهر طبق بیشترین تکرار دما انتخاب شد و جزیرۀ گرمایی براساس آن محاسبه شد. بررسی جزیرۀ گرمایی/ سرمایی در بازۀ روزانه نشان داد که در کلان‌شهر مشهد، طی روز، میانگین دما کمتر و در شب، دمای شهر بیشتر از دمای بیرون شهر است. همچنین، بررسی فصلی جزیرۀ گرمایی/ سرمایی این کلان‌شهر نشان می‌دهد که جزیرۀ سرمایی، روز‌هنگام، طی فصل‌های گرم سال بیشترین مقدار و در فصل‌های سرد کمترین مقدار را دارد و تغییرات فصلی جزیره گرمایی شبانه کمتر از جزیره سرمایی روز‌هنگام است. هسته جزیرۀ سرمایی روز‌هنگام مشهد در محدودۀ حرم مطهر تا میدان شهید فهمیده به‌سمت حاشیه غربی شهر قرار دارد. این منطقه منطبق‌بر پارک‌ها و باغ‌های بزرگ شهری است. هستۀ جزیرۀ گرمایی شبانه در بافت قدیمی، پرتراکم و پررفت‌وآمد شهر و در محدودۀ حرم مطهر به‌سمت شمال‌غرب قرار دارد. شدت جزیره گرمایی/ سرمایی نیز ارتباط مستقیمی با سرعت وزش باد دارد. نقش کاربری اراضی در تشدید و یا کاهش شدت جزیره گرمایی شهر مشهد به‌خوبی مشخص است. در توسعه شهر، می‌توان توجه بیشتری به کاربری اراضی شهری داشت تا دمای شهر را با استفاده درست از آن، تعدیل کرد.

Anlysis of Spatiotemporal Behavior of Mashhad Metropolis’s Urban Heat Island

The expansion of urbanization and the increase of population in metropolises and the growth ofindustrial activities of cities, It has caused changes in urban area climate. One result of these changesis the city’s heat islands. The city of Mashhad has also grown rapidly in recent years. This studyinvestigates the heat/cold island of Mashhad metropolis based on the background climate in order toidentify its spatiotemporal behavior. For this purpose The MODIS Terra and Aqua land surfacetemperature (LST) data were obtained and the heat island was examined accordingly. A new wasused to measure the heat island. In this method, Modis land use data was used to determine the urbanand suburban boundaries as well as to determine the land use type of the study area. The backgroundclimate was determined based on Farside temperature and the representative non urban area wasselected based on the most frequent temperature and the heat island was calculated. Survey ofheat/cold island in the daily period showed that during the day the average temperature of city islower than non urbun temperature and at night is higher. Also the seasonal survey of heat island/couldisland of Mashhad metropolitan shows that daily cold island is the highest during the warm seasonsand lowest in the cold seasons and the seasonal variability of nightly heat island is less than the dailycold island. The core of the daily cold island is located between the Haram and the Shahid FehmidahSquare towards the western area of Mashhad. The day time cold island matches the areas of the citywith high vegetation coverage. The core of the nightly heat island is consistent with the old textureand dense area around the Haram towards the northwest of the city. The heat/cold island intensity isalso directly related to the wind speed. The role of land use in intensifying or reducing the intensity ofthe heat island of Mashhad is well seen. In the development of the city, more attention can be paid tothe use of urban land use in order to moderate the temperature of the city.