ارزیابی و تحلیل روند تغییرات کاربری اراضی در مناطق تحت حفاظت (مطالعه موردی: پارک ملی لار)

امروزه یکی از عواقب فعالیت‌های انسانی در قالب تغییر کاربری اراضی، بی‌توجهی به محدودیت‌های محیط‌زیستی است که در سیمای محیط تاثیرگذار است و آثار مخربی در اکوسیستم‌های طبیعی، ازجمله پارک‌های ملی و مناطق تحت حفاظت، به‌جای می‌گذارد. ازاین‌رو، شناسایی روند تغییرات عوارض سطح زمین، برای درک ارتباط متقابل انسان و محیط‌زیست، امری ضروری است. هدف این پژوهش ارزیابی روند تغییرات کاربری اراضی ازطریق تصاویر ماهواره‌ای لندست tm سال 1989 و 1999، etm+ سال 2009 و لندست oli_tirs در سال 2019، با استفاده از قابلیت داده‌های چندطیفی سنجش از دور و فرایند پردازش تصاویر رقومی است. کاربری اراضی منطقه در پنج طبقه اراضی ساخته‌شده (مسکونی، تجاری، صنعتی و معابر)، محدوده‌های آبی، اراضی زراعی و باغی، مراتع پرتراکم، و مراتع کم‌تراکم قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصل، کاربری مراتع کم‌تراکم در سال 2019، در مقایسه با سال 1989، با روند افزایشی همراه بوده است. به‌این‌دلیل، نتایج حاکی از آن است که طی سال‌های مورد مطالعه، مراتع پرتراکم بیشترین روند تغییرات را به‌صورت کاهشی داشته‌اند و مراتع کم‌تراکم نیز، به‌دلیل تعدد بالای عشایر (تخریب پوشش گیاهی بر اثر چرای بیش‌ازحد و بی‌موقع دام)، دارای روند افزایشی بوده‌اند. علاوه‌براین، در این منطقه، به‌دلیل نبود سکونتگاه‌های دائمی و محدودیت‌های قانونی، کاربری اراضی زراعی و باغی نیز با روند کاهشی مواجه بوده است. شایان ذکر است که عملیات زراعی در این منطقه، در برخی موارد فقط به کشت یونجه در حاشیه رودخانه لار، به‌منظور تامین علوفه دام عشایر، محدود می‌شود. در بین دیگر کاربری‌های موجود، محدوده‌های آبی در بین سال‌های مورد مطالعه، روند افزایشی داشته‌اند؛ اگرچه در سال 1999، به‌دلیل افزایش حضور عشایر در مراتع، تعداد بیش از ظرفیت دام‌ها و نیز وضعیت حفاظتی منطقه و فقدان محدودیت‌های حفاظتی (قبل از ارتقاء منطقه به پارک ملی در این بازه زمانی)، روند کاهشی در این کاربری مشاهده شده است. از دیگر کاربری‌های این منطقه به اراضی ساخته‌شده می‌توان اشاره داشت. این کاربری در سال 1989، به‌نسبت سال 2019، روندی افزایشی داشته و از دلایل این افزایش، توسعه جاده‌ها و افزایش راه‌های دسترسی به این منطقه طی سال‌های مورد مطالعه بوده است. با توجه به اینکه حیات جانوری و غیرجانوری در منطقه و بقای خاک در مقابل روند فرسایش به پوشش گیاهی وابسته است، روند رو به کاهش پوشش گیاهی و افزایش تخریب و فرسایش خاک می‌تواند هشداری برای توجه بیشتر به شرایط زیستی در این منطقه باشد. همچنین، با توجه به نتایج بررسی، مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در روند تغییرات کاربری اراضی در منطقه، به‌ترتیب بعد کالبدی‌ محیط‌زیستی با ضریب وزنی 0.465، اقتصادی‌ نهادی با ضریب وزنی 0.315، و جمعیتی‌ اجتماعی با ضریب وزنی 0.223 شمرده می‌شوند.

Evaluation and Analysis of Land Use Change Trends in Protected Areas (Case Study: Lar National Park)

Today’s, one of the impacts of human activities in the form of land use change is the lack of attention to environmental constraints that impact the appearance of the environment, and have devastating impacts on natural ecosystems such as National Parks and Protected Areas. Therefore, identifying the trend of changes in land surface features is essential to understand the relationship between humans and the environment. In this study, with the aim of evaluating the trend of land use changes through Landsat TM satellite images in 1989 and 1999, +ETM in 2009, and Landsat OLI_TIRS in 2019, using multispectral data capabilities and digital image processing. Land use of the area was classified into five classes, constructed lands (residential, commercial, industrial, and pathway), water land use areas, agricultural and garden lands, highdensity pastures, and lowdensity pastures. According to the results, lowdensity pastures in 2019 compared to 1989 has been associated with an increasing trend. Therefore, results indicate that during, studied years, the most trend of changes in highdensity pastures have decreasing and lowdensity pastures due to the high number of nomads (destruction of vegetation due to excessive and untimely grazing of livestock), has an increasing trend. In addition, in this area, due to the lack of permanent settlements and legal restrictions, use of agricultural and garden lands has been facing a declining trend, and it is worth noting that agricultural operations in this area in some cases only to cultivate alfalfa along the river Lar is limited to provide forage for nomadic livestock. Among other existing land uses, water areas have been increasing years under the study, although in 1999 due to the increased presence of nomads in pastures, number of livestock over capacity, and in addition conservation status of area and, lack of protection restrictions (not upgrading area to a national park during this period), a decreasing trend can be seen in this land use. Other land uses in this area include builtup, in 1989, compared to 2019, there has been an increasing trend, one of the reasons for the increase in this land use is development of roads and increase of access roads to this area year under the study. Given that the animal and nonanimal life in the area as well as soil survival against erosion depends on vegetations, the decreasing trend of vegetation and increasing soil degradation and erosion can serve as a warning to pay more attention to the biology condition in this area. Also, according to the results of the study of the most important factors affecting the trend of land use change in the area, the physicalenvironmental dimension with a weight coefficient of 0.465, economicinstitutional dimension with a weight coefficient of 0.315, and demographicsocial with a weight coefficient of 0.223, respectively.