بررسی مهمترین مواد موثره ثانوی و مقایسه آن در اندام‌های مختلف گیاه دارویی زرشک (Berberis vulgaris L.) در جنوب شرق استان گلستان

گیاه دارویی زرشک (berberis vulgaris l.) از گونه‌های ارزشمند نواحی کوهستانی استان گلستان است. در این تحقیق عملیات صحرایی به‌ منظور بررسی اتنوفارماکولوژیکی، شناسایی رویشگاه‌های طبیعی و فنولوژی گیاه مورد مطالعه طی سال‌های 89-88 انجام گرفت و اندام‌های مختلف گیاه از رویشگاه کوهستانی چهارباغ جمع‌آوری، عصاره‌گیری و بررسی میزان مهمترین ترکیبات ثانوی اندام‌ها با استفاده از روش اسپکتروفتومتری ارزیابی گردید. در این تحقیق مهمترین اطلاعات دارویی گیاه مورد نظر از درمانگران با تجربه محلی روستای چهارباغ بدست آمد و نتایج نشان داد که از فراورده‌های مختلف گیاه زرشک به‌صورت منفرد یا ترکیبی با سایر گونه‌های دارویی منطقه به‌عنوان ملین، مدر و ضد التهاب قوی در درمان بیماری‌های سرطان، قلبی عروقی و فشارخون استفاده می‌شود. رشد رویشی گیاه از فروردین آغاز شده و گلدهی آن از اواخر خرداد شروع و رسیدن میوه آن تا اواخر مهر ادامه داشت. این گیاه در خاک‌هایی با بافت شنی، رسی، لومی، با 2/7 ph و هدایت‌الکتریکی 4/3 و در اقلیم نیمه مرطوب معتدل (مدیترانه‌ای)، تا کوهستانی رویش دارند. نتایج بررسی‌های فیتوشیمیایی نشان داد که میزان ترکیبات فلاونوییدی اندام‌های گیاه (ریشه، ساقه، برگ، گل و میوه) در محدوده 9/59-2/8 میلی‌گرم در گرم معادل کویرستین، میزان فنل کل 8/37-1/16 میلی‌گرم در گرم معادل اسید گالیک و میزان آنتوسیانین بسیار متغیر و در محدوده 42/153-34/11 میلی‌گرم در گرم معادل سیانیدین-3- گلوکوزید در هر یک از اندام‌ها مشاهده شد، به‌طوری‌که اندام‌های برگ و میوه به‌ترتیب، از بیشترین مقدار ترکیبات ثانویه برخوردار بودند. نتایج حاصل از آلکالویید بربرین در دو اندام پوست ریشه و ساقه گیاه زرشک نشان داد که میزان آن در پوست ساقه و ریشه به‌ترتیب b% 03/1، 37/6 درصد و سایر اندام‌های این گیاه فاقد آن بود.واژگان کلیدی: استان گلستان، آلکالویید بربرین، آنتوسیانین، ترکیبات فلاونوییدی، ترکیبات فنلی، زرشک