اتنوفارماکولوژی، کمیت و کیفیت اسانس گل و برگ گیاه دارویی چای‌کوهی (stachys lavandulifolia vahl.) در رویشگاه‌های استان‌های سمنان، خراسان شمالی و رضوی

چای کوهی یکی از گیاهان دارویی می‌باشد که در مناطق مختلف ایران رویش دارد. از دم کرده گل ها و برگ‌های این گیاه در ناراحتی‌های معده و نیز به‌عنوان آرام بخش در رفع بی‌خوابی و اضطراب استفاده می گردد. به‌منظور بررسی اسانس گل و برگ این گیاه در چهار رویشگاه (ارتفاعات مشهد، نیشابور، قوچان و شاهرود)، تحقیقی بر پایه طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار صورت پذیرفت. اطلاعات اتنوفارماکولوژی از مردم محلی بدست آمده و نمونه های گیاهی در بهار 1393 در زمان گلدهی، از رویشگاه های مذکور جمع‌آوری گردید. نمونه های گل و برگ خشک‌ به وسیله دستگاه کلونجر و تقطیر با آب، اسانس‌گیری و درصد و عملکرد اسانس هر نمونه تعیین و ترکیبات متشکله اسانس‌های حاصله توسط دستگاه gc/ms آنالیز شد. نتایج اتنوفارماکولوژی نشان داد نام‌های محلی آن در رویشگاه‌ها متفاوت است ولی کاربرد عمومی به‌عنوان آرام‌بخش می‌باشد. نتایج نشان داد بیشترین عملکرد، درصد اسانس و وزن خشک مربوط به نمونه برگ در مشهد و وزن خشک گل نیز بیشتر از وزن خشک برگ بود. بیشترین ترکیب در اسانس گل با 72 ترکیب مربوط به نیشابور و در اسانس برگ با 82 ترکیب مربوط به رویشگاه قوچان بود که در بالاترین مقادیر به‌ترتیب 92.692 و 96.818 وزن اسانس را به خود اختصاص داده بودند. بیشترین میزان ترکیبات اصلی اسانس اعم از بتاپینن ، بتافلاندرن، کاریوفیلن مربوط به اکوتیپ شاهرود و اسپاتولنول و آلفاتوجن به‌ترتیب مربوط به قوچان و مشهد بود که میزان این ترکیبات در برگ بیشتر از گل می‌باشد که بهترین  کیفیت اسانس را می‌توان از رویشگاه‌های مشهد و قوچان بدست آورد.