سبک شناسیِ ساحاتِ متناقضِ سنایی در سایه طنز، هجو و هزل

از میانِ اسلوبهای هنریِ زبان، طنز و مشتقّاتِ آن با رویکردی اعتراضی و منتقدانه، از دیرباز در زبان و ادبیاتِ اقوام و ملل مختلف، متداول بوده است. طنز، هجو و هزل، هر یک با کیفیّتی متفاوت، حاصل تناقضهای رفتاری بین اجتماع و افراد است و هریک از این عناصرِ زبانی و اسلوبهای بیانی، در تار و پودِ متوالیِ شعر و ادبیات ایران قابل درک و دریافت است. در ادبیات کلاسیک فارسی، حجم قابل توجهی از دیوان برخی از شاعران، بویژه در فاصله میانیِ سده پنجم و ششم، مشتمل بر هزل و هجو است. سنایی غزنوی، یکی از این شاعران است که اشعارِ او با صبغه انتقادی و اعتراض، به شدت متاثر از هجو و هزل و رگه‌های طنز است. عصبیّت و اعتراضِ اجتماعیِ سنایی در قصاید و دیگر اشعارش با چاشنیِ هزل و هجو بازتاب مییابد و حتّی حدیقه سنایی نیز که با مضمونِ عرفانی و نگاهی الهیّاتی، اوجِ ایده و اندیشه او بشمار میرود، از چاشنیِ طنز و هزل و هجو بی بهره نیست و حجم متنابهی از بابِ نهم آن آغشته به هجو و هزلهای رکیک و ناموسی است. اینکه زمینه‌ها و اقتضایات این رویکردهای متناقض در اشعار سنایی چه بوده، پرسشی است که این مقاله میکوشد بدان بپردازد.