بررسی سبکی اندیشه ملامتیه در اشعار مولانا زینی و حافظ شیرازی

مولانا زینی شاعر قرن نهم هجری است که اشعار حافظ را به صورت مخمس تضمین کرده است. او از ریا و تظاهر بسیار متنفر بوده به همین دلیل برای مبارزه با آن از مشرب ملامتی استفاده کرده است. ملامتیه گروهی از صوفیانند که معتقدند توجه رضایتمندی مردمان به انسان موجب می شود که انسان به آن سرگرم شده در نتیجه از عنایت حق تعالی محروم شود، پس باید به خوش آمدن یا نیامدن مردم توجه نکرد بلکه تن به ملامت آنها داد و فقط به اخلاص و محبت خداوند مشغول شد. بنابراین سوال اصلی این است که مولانا زینی که مقلد غزلیات حافظ بوده چقدر توانسته در ریاستیزی و آزاد اندیشی و تربیت درونی انسانها از مشرب ملامتگری حافظ پیروی کند؟ حافظ و مولانا زینی اگرچه در اشعارشان از مشرب ملامتی استمداد جسته اند اما هرگز به روش ملامتیه بسنده نکرده زیرا اگر ملامتیه، ملامت خلق را برای اصلاح خود میخریدند، حافظ و زینی آن را ابزار اصلاح جامعه و مبارزه با ریا و سالوس قرار داده اند تا بدینوسیله با استهزا و دهن کجی به مظاهر ریا، مردم را به حفظ دیانت، آزادگی، وارستگی و نهایتاً خداجویی دعوت کنند. هردو شاعر بر این باورند که در پرستش خداوند باید شجاع و دلیر باشیم و از غوغای عوام و تکفیر خواص بیمی به خود راه ندهیم چرا که آنان نیز خود در درک حقایق گمراهند!