تامّلی در تحول موضوعی نثر فارسی (از آغاز تا قرن سیزدهم)

بررسی تحوّل نثر از آن روی که بازتابی از زمینه‌های اجتماعی، تاریخی و احوال شخصی نویسندگان و سیر تحول علم و ادبیات است؛ میتواند سودمند باشد. امّا پژوهش در این زمینه دشواریها و ناهمواریهای چندی نیز دارد. نخست اینکه آثار نوشتاری که از گذشته به ما رسیده؛ همه آن چیزی نیست که وجود داشته است و از این روی بررسی ما استقرا تامی نخواهد بود. دوم اینکه در برخی از دوره‌ها، صد و پنجاه تا دویست نویسنده وجود دارد که گاه هرکدام آثار متنوعی دارند که شرح آنها در حوصله این گفتار نمیگنجد و سوم اینکه در هر دوره، موضوعات مختلف – بیش و کم- در نثر وجود دارد. ولی در برخی دوره‌ها، به یک موضوع، توجه ویژه‌ای شده است که انگیزه‌های آنها را که میتوانند غیر زبانی و غیر ادبی باشند؛ میبایست بررسی کرد. چنانکه در عصر مغولان و تیموریان به تاریخ نویسی توجه خاصی شده؛ یا در روزگار صفویان نگارش کتابهای آیینی رواج یافته است. ولی با همه این دشواریها، نمیتوان از جستجو، در آثار برجای مانده از نثر کهن بازایستاد و یا نثر گذشته و معاصر را، گسسته از پیشینه آن بررسی کرد. از این روی نگارنده کوشیده است دگردیسی متون نثر را با تکیه بر روند زنده و تاثیرگذار یا تاثیرپذیر آن بکاود و کتابهای هر دوره را طبقه‌بندی موضوعی کرده، با جدولها و نمودارها، بررسی آماری نماید.