بررسی سبک‌شناسی منظومۀ «تحفه‌الاحرار» از هفت اورنگ جامی

زمینه و هدف: سومین مثنوی هفت اورنگ نورالدین عبدالرحمان جامی، تحفه‌الاحرار نام دارد. در این مقاله به بررسی ویژگیهای سبکی این منظومه در سه حیطۀ زبانی، ادبی و فکری پرداخته شده است. روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه‌ای و به شیوۀ توصیفی تحلیلی انجام شده است. یافته‌ها: این مثنوی منظومه‌ای است اخلاقی دینی که به تقلید از مخزن‌الاسرار نظامی در وزن سریع مطوی مکشوف «مفتعلن مفتعلن فاعلن» سروده شده است. این اثر با اشعاری در توحید و نعت رسول اکرم (ص) شروع میشود و پس از مدح ممدوح و صحبتهای پنجگانه با پیر، وارد بخش اصلی کتاب یعنی مقالات بیستگانه میشود. نتیجه‌گیری: این منظومه دارای زبانی ساده، اما لحنی هشداری، بیانی عرفانی براساس مشرب فکری ابن‌عربی یعنی وحدت وجود، توحید، تنزیه و تشبیه است و در آن مطالب شرعی و اصول دین (نماز، روزه، زکات و حج) مسائل عرفان نظری (سهر، صمت و عزلت) نیز دیده میشود. موضوع بیشتر مقاله‌ها موضوعات دینی، اخلاقی و تا حدودی عرفانی است، اما مقاله‌هایی در قالب انتقادهای اجتماعی و سیاسی با بکارگیری زبان پند و هشدار بر اقشار جامعه نیز در میان آنها وجود دارد. موضوع تعلیمی اخلاقی، استفاده از زبان ساده و مخاطب خاص آن باعث شده از نظر ادبی جایگاه خاصی نداشته باشد. از منظر زبانی، استفاده از موازنه، التزام، تتابع اضافات و اشعار ملمع از برجستگیهای شاخص این منظومه هستند.