تصویرپردازی با عناصر چهارگانه در شاهنامۀ فردوسی

زمینه و هدف: عناصر اربعه همواره در میان علوم، باورها و اساطیر ملل و فرهنگهای گوناگون نقش پررنگی داشته و منشا به‌وجود آمدن تصورات، اندیشه‌ها و آثار خاصی بوده است. این عناصر در حوزۀ ادبیات نیز مغفول نمانده و به‌شکل گسترده و هنری نمود پیدا کرده‌اند. یکی از آثاری که عناصر اربعه از نظر بسامد، جلوه‌های هنری و تصویرپردازی شاعرانه در آن قابل توجه است، شاهنامۀ فردوسی است. فردوسی تمایل ویژه‌ای به کاربرد عناصر چهارگانه برای برجسته‌سازی سخن خود و بیان هنری داشته است. در این جستار فراوانی و چگونگی به‌کارگیری چهار عنصر در تصویرپردازیهای این اثر مورد بررسی قرار گرفته است. سوال اصلی پژوهش این است که فردوسی از عناصر اربعه به چه شیوه‌ای و چگونه در خلق صور خیال بهره برده است؟ روش مطالعه: روش تحقیق در این مقاله، توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطّلاعات، اِسنادی (کتابخانه‌ای) است.یافته‌ها: فردوسی حدود 2688 مرتبه عناصر اربعه را در شاهنامه تکرار کرده است. از این تعداد 939 کلمه مختص به آب (35درصد)، 722 کلمه مختص به خاک (27درصد)، 598 کلمه مربوط به باد (22درصد) و 429 کلمه (16 درصد) متعلق به آتش است.12 بیت در شاهنامه وجود دارد که در آنها تمامی عناصر اربعه در کنار یکدیگر آمده‌اند. همچنین در 10 بیت، سه عنصر و در 51 بیت، دو عنصر همنشین شده‌اند.نتیجه‌گیری: پربسامدترین عناصر در شاهنامه به ترتیب آب، خاک، باد و آتش هستند. همچنین بیشترین تصاویر شعری در این زمینه در ساختار کنایی ایجاد شده‌اند و سهم فنون بیانی بسیار بیشتر از فنون بدیعی است.