تحلیل سطح فکری فیلمنامه های تاریخی بهرام بیضایی بر پایۀ سبک شناسی تکوینی

سبک شناسی تکوینی در پی شناسایی خاستگاه فردی و اجتماعی سبک شخصی است، چون درونمایه، هم یک ویژگی سبکی است و هم بر دیگر عناصر سبکساز تاثیر دارد، شناسایی آن در فیلمنامه های تاریخی بیضایی، برای شناخت و تحلیل سبک شخصی موثر است. در پاسخ این سوال که فکرمسلط بر فیلمنامه های تاریخی بیضایی چیست و خاستگاه آن کدام است؟ باید گفت: درونمایۀ «زندگی، شامیران است»، اندیشۀ مسلّط بر سطح فکری بیضایی است که با موتیفهای ناتوانی یا مرگ پادشاه، تجاوز به عنف، آوارگی زن و کودک، قتل، کابوس، بازگشت مردگان، نمایش آیینی شامیران و تداوم آشفتگی در یک زمینۀ تاریخی نابه سامان و آشفته، بیان میشود. خاستگاه این اندیشه، ریشه در دو علّت دارد. علّت اوّل توجه بیضایی به ادبیّات شفاهی و فرهنگ عامّه است چرا که بیضایی از نخستین پژوهندگان حوزۀ ادبیّات نمایشی و آیین های نمایشی ایران است. او واژۀ شامیران را از فرهنگ عامّه گرفته و در آثار پژوهشی خود، معادل کائوس به کار برده است. علّت دوم، توجّه به تاریخ است؛ شکست ایران در برابر روسیۀ باعث شد که ایرانیان، توجّه به تاریخ را به عنوان راهی برای نجات کشور و توسعۀ آن در نظر داشته باشند و به این علّت، ترجمه، تالیف، بازنویسی و بازآفرینیتاریخ و تولید نمایشنامه ها و رمانهای تاریخی گسترش یافت.این جریان بر بیضایی تاثیر گذاشت تا این که او در مطالعۀ تاریخ با شکستهای ایران از دیرباز تاکنون آشنا شود و با بررسی مصائب مردم در آشفتگیها و شکستها، گزارۀ «زندگی، شامیران است» در سطح فکری آثار تاریخی او تکوین یابد.