روشهای ویژه سُروری در شرح قرآنی مثنوی مولوی و استفاده از بینامتنیت آنها

در طی عمر طولانی و باشکوه آثار عرفانی و ادب فارسی، قرآن کریمبزرگترین منبع الهام و اندیشۀ شاعران و نویسندگان بوده است که به اشکال گوناگون ساختاری و مضمونی، قصه، تلمیح، تضمین و اقتباس و دیگر شگردهای هنری و روایی مورد استفاده قرار گرفته است. این شیوه های اخذ و بهره گیری در نظریه های جدید ادبی، تحت عنوان بینامتنیت یا تناص مطرح میشود که همچون گذشتگان تنها به توصیف میزان یا بیان موارد بهره گیری نمیپردازد؛ بلکه چیستی و چرایی آن نیز تبیین میشود که در اینپژوهش در مثنوی معنوی و بخصوص در شرح سروری بر مثنوی مورد واکاوی قرار میگیرد. بینامتنیت مثنوی و قرآن، به معنای هرگونه استفادۀ مولوی، خودآگاه یا ناخودآگاه از قرآن کریم است که از دیرباز مورد توجه محققان بوده و به دلیل اهمیت وارزشش کمابیش به آن پرداخته شده است. اما آنچه که در این پژوهش به آن پرداخته شده است، بررسی این موضوع در یکی از شروح معروف مثنوی، به نام شرح سروری از مصلح الدّین مصطفی بن شعبان سروری است که قدیمترین نسخۀ کامل شرح مثنوی به زبان فارسی در خارج از ایران است. نکتۀ قابل توجه این است که سروری خود مفسر قرآن بوده و بر تفاسیری چون «انوار التنزیل» قاضی بیضاوی حاشیه های مفصلی نوشته است. همین نکته سبب شده که در شرح خویش به موارد بینامتنیت قرآن و مثنوی اشارات دقیقی داشته باشد و در شرحشعلاوه بر آیات و احادیثی که در متن مثنوی آمده، موارد دیگری هم از آیات قرآن، در بافتی اقناعی یا همراه قصه و حکایتی قرآنی یا عرفانی برای ایضاح بیشتر بیاورد که در این پژوهش به توضیح و تحلیل هردو وجه از منظر رویکردهای بینامتنیت پرداخته میشود.