تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری فیض‌محمدکاتب( بر اساس سراج‌التواریخ)

در این پژوهش، به تاریخ‌ نگری فیض محمد کاتب (1279-1349ق) و جایگاه وی، در تاریخ ادبیات افغانستان، پرداخته شده است. سراج ‌التواریخ، دربردارنده تاریخ افغانستان، از دوره احمدشاه ابدالی سدوزایی (1186ق) تا سال اول حکومت امیر امان الله خان غازی (1297ق) است. این مقاله ابتدا به معرفی، شرح‌حال و زندگی فیض محمد کاتب، سپس به اهمیت و ارزش تاریخی سراج‌ التواریخ و نیز تاریخ ‌نگری مولف این اثر می‌پردازد. از مهم ترین ویژگی ‌های سراج ‌التواریخ ، می‌توان تعهد نویسنده به صداقت و موثق بودن اطلاعات و منابع نام برد که بر اساس اسناد و مدارک دولتی نوشته شده است. فیض‌محمد کاتب با آگاهی و دیدگاهی که به تاریخ و تاریخ‌نگاریداشته، در سراج التواریخ به ذکر رویدادهایی می‌پردازد که از نگاه تاریخی دارای اهمیت چندانی نیستند؛ اما چون روی در عبرت و عبرت ‌آموزی برای آیندگان ندارد به آن اشاره می‌کند. همین توجه به جزئیات و حقیقت‌گویی در سراج ‌التواریخ است که صاحب ‌نظران و دانشمندان، فیض محمد کاتب را «پدر تاریخ‌ نویسی افغانستان» و «بیهقی ثانی» و سراج التواریخ را «ام ‌التواریخ» دانسته‎‌اند. با توجه به اینکه مجلد چهارم و بخشی از مجلدسوم تا سال 1390ق مفقود بود و در دسترس نبود و هر گونه نوشته و تحقیقی بر اساس سه جلد بوده است بنابراین پژوهشی درباره تاریخ نگری فیض محمد کاتب ایجاب می‌کند؛ زیرا بیشتر نظرها و نگاه‌های او به تاریخ‌ نگری، در جلد چهارم بیان شده است.