بررسی تطبیقی کارکردهای هنری نقشمایۀ آینه در اشعار زنانه و مردانه

موتیف یا نقشمایۀ آینه در شعر مردانۀ فارسی کارکردهای هنری گوناگونی داشته است، از تصاویری که خاقانی بر اساس سوابق ادبی و فرهنگی مربوط به آینۀ محسوس و مادی آفریده است تا به کار رفتن به‌عنوان رمز انسان کامل و دل خالی از تعلقات و محل تجلی ذات و صفات الهی در اشعار عرفانی (مثلاَ مثنوی معنوی) و رمز حیرت در شعر بیدل. اما در دیوان ژاله قائم مقامی همراز زن گشته و موضوع اصلی سروده هایی قرار گرفته است که تنها با نگاه زنانۀ ژاله میتوانست پدید بیاید. محققان در بررسی این سروده ها اشتباهاتی داشته اند که بیان خواهد شد. کمی پس از ژاله و بدون مطالعۀ شعر او، فروغ فرخزاد نیز چنین رابطۀ شخصی زنانه ای با آینه دارد و صورخیال پیچیده تری را بر اساس آن می آفریند. اما این پیوند ذاتی را که ژاله میان زن و آیینه برقرار میکند در اشعار حِکمی و غیرشخصی و مردانۀ پروین اعتصامی نمیبینیم. برای همین بهره گیری او از آینه در چارچوب مضامین تکراری گذشتگان باقی مانده است و شخصی و ابتکاری نیست. مقالۀ حاضر با اشاره ای به رابطۀ زن با آینه و ویژگیهای سبکی اشعار زنانه، به بررسی موارد کاربرد آینه در سروده های شاعران یادشده میپردازد و زنانگی این کاربردها و تاثیر آن را در خلاقیت سرایندگان نشان میدهد، ضمن اینکه بر تفاوت استفادۀ ژاله و فروغ از این وسیلۀ نسبتاً زنانه، تاثیر زنانگی و شخصی بودن شعرشان بر خلاقیت آنها و تفاوتشان با پروین و گذشتگان تاکید میکند.