معرفی، بررسی و تحلیل سه نسخه از دیوان بیدل دهلوی

در اینجستار سه نسخه خطی از دیوان بیدل دهلوی معرفی و بررسی شدند؛ نسخه‌های مهم و اصیل پیشین،همان چاپ کابل است، و سه دست‌نوشته کاتب بیدل‌ (محمدوارث صدیقی)، و اما سه نسخه تازه‌یافت عبارتند از: «مجلس»، «ملک» و «راجه». برخی از تفاوت‌های مهم اینسه نسخه، با دست‌ نوشته‌های کاتب بیدل،از منظر سبکی و بلاغی، با تکیه بر دیگر اشعار بیدل، و دیگر شاعر سبک هندی، صائبتبریزی مورد تحلیل انتقادی قرار گرفتند. برتری ادبی در بیشتر تفاوتها از آن نسخه‌های کاتب بیدل است، البته در برخی ازموارد نیز چربش شاعرانه با این سه نسخه است. نکته درخور توجه دیگر در این باره ایناست که هیچکدام از نسخه‌های موجود، همانند نسخکاتب بیدل کامل نیست و در بسیاری از غزلها، به ویژه در نسخه راجه، کاتبگلچینی از غزل یا چند غزل با قافیه، ردیف و وزن مشترک را به نمایش گذاشته است؛البته شاید بتوان دو نسخه «ملک» و «مجلس»را در این زمینه مجزا دانست. این تفاوتها، دگردیسیهای شعر بیدل را در گذر زمانارائه میکنند، و این در حالی است که دو نسخه «مجلس»و «راجه»، تنها فاصله زمانی 19 و 29 سال با مرگبیدل دارند.