بررسی تاثیر شاخص توسعه انسانی بر کیفیت محیط‌زیست در کشورهای نفتی و غیرنفتی خاورمیانه

شاخص توسعه انسانی به عنوان معیار سنجش سطوح توسعه اقتصادی و اجتماعی بر تخریب و میزان فشار وارده بر محیط‌زیست موثر است. با این حال، تاکنون شمار اندکی از پژوهش‌ها بر رابطه بین توسعه انسانی و کیفیت محیط‌زیست از دریچه منحنی سنتی کوزنتس محیط‌زیستی تمرکز داشته‌اند. در این راستا، هدف از تحقیق حاضر ارزیابی تاثیر شاخص توسعه انسانی همراه با سایر متغیرهای توضیحی شامل تجارت، مصرف انرژی و شهرنشینی بر شاخص ردپای اکولوژیک در کشورهای نفتی و غیرنفتی خاورمیانه است. در این پژوهش از داده‌های ترکیبی موجود در پایگاه‌های داده بانک جهانی، برنامه توسعه سازمان ملل متحد و شبکه جهانی ردپا برای 8 کشور نفتی (بحرین، ایران، عراق، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی) و 5 کشور غیرنفتی (مصر، اردن، لبنان، سوریه و ترکیه) در منطقه خاورمیانه در دوره زمانی 2000 الی 2019 استفاده شد. همچنین، برای برآورد رگرسیون از روش gmm تفاضلی دومرحله‌ای بهره گرفته شد. در این روش، پس از تصریح مدل اولیه، از رگرسیون تفاضل‌گیری می‌شود تا اثرات مقاطع را از الگو حذف کرد. سپس، در مرحله‌ی دوم از پسماندهای باقیمانده در مرحله‌ اول برای متوازن کردن ماتریس واریانس- کواریانس استفاده می‌شود. نتایج نشان داد که یک رابطه u شکل معکوس بین توسعه انسانی و ردپای اکولوژیکی برای کشورهای غیرنفتی وجود دارد. به طوری که، بهبود شاخص توسعه انسانی در مراحل اولیه توسعه با افزایش شاخص ردپای اکولوژیک به محیط‌زیست کشورهای غیرنفتی آسیب می‌رساند. اما با بهبود سطح توسعه کشورها، این روند معکوس می‌شود. با این حال، افزایش بیشتر در توسعه انسانی منجر به بهبود مستمر کیفیت محیط‌زیست در کشورهای نفتی می‌شود. همچنین، نتایج نشان داد که اثر مثبت مصرف انرژی بر شاخص ردپای اکولوژیک در کشورهای نفتی نسبت به کشورهای غیرنفتی از لحاظ عددی قابل توجه‌تر است. این در حالی است که ضریب اثرگذاری متغیر حجم تجارت بر شاخص ردپای اکولوژیک برای کشورهای نفتی و غیرنفتی به ترتیب منفی و مثبت برآورده شده است. تاثیر متغیر شهرنشینی بر شاخص ردپای اکولوژیک برای هر دو گروه کشورهای نفتی و غیرنفتی نیز مطابق انتظار و مثبت است. بنابراین، سیاست‌گذاران باید از علّیت موجود بین توسعه انسانی و شاخص ردپای اکولوژیک آگاه باشند و بر روی تسریع توسعه انسانی برای معکوس کردن روند فعلی تخریب محیط‌زیست تمرکز کنند.

investigating the effect of the human development index on the quality of the environment in oil and non- oil countries of the middle east

the human development index (hdi), as a measure of the level of economic and social development, has an impact on the level of environmental degradation and pressure. so far, few researchers have focused on the relationship between human development and environmental quality through the lens of the traditional environmental kuznets curve. in this context, the aim of this research is to assess the impact of the human development index, together with other explanatory variables such as trade, energy consumption and urbanisation, on the ecological footprint index in oil and non-oil countries in the middle east. this study uses the combined data available in the databases of the world bank, the united nations development programme, and global footprint network for 8 oil countries (bahrain, iran, iraq, kuwait, oman, qatar, saudi arabia, and the united arab emirates) and 5 non-oil countries (egypt, jordan, lebanon, malta, morocco, and the united arab emirates) in the middle east region for the period 2000 to 2019. the two-stage difference gmm estimation method was also used to estimate the regression. in this method, after specifying the initial model, it is differentiated from the regression to remove the effects of cross from the model. then, in the second step, the remaining residuals from the first step are used to balance the variance-covariance matrix.the results showed that there is an inverted u-shaped relationship between human development and ecological footprint for non-oil countries. thus, improving the human development index in the early stages of development by increasing the ecological footprint index damages the environment of non-oil countries. in spite of that with the improvement of the development level of the countries, this trend is reversed. however, a further increase in human development leads to continuous improvement of environmental quality in oil countries. moreover, the results showed that the positive effect of energy consumption on the ecological footprint index is numerically more significant in oil countries than in non-oil countries. this is despite the fact that the effect coefficient of the trade volume variable on the ecological footprint index for oil and non-oil countries has been met, respectively, negatively and positively. the effect of the urbanization variable on the ecological footprint index for both groups of oil and non-oil countries is as expected and positive. therefore, policymakers should be aware of the existing causality between human development and the ecological footprint index and focus on accelerating human development to reverse the current process of environmental degradation.