پدیدارشناسی «اضطراب محیط‌زیستی» برآمده از تجربیات یادگیری آموزش رسمی محیط‌زیست

سال‌ها جای خالی یک واحد درسی مستقل آموزش محیط‌زیستی در نظام آموزش‌وپرورش ایران حس می‌شد تا این‌که در سال 1396 (2017) درس «انسان و محیط‌زیست» در پایه یازدهم متوسطه دوم ارایه شد. به اقتضای ارایه این درس، آسیب‌شناسی آن از ضرورت‌هایی است که باید در دستورکار قرار گیرد. هدف اصلی این پژوهش بررسی پدیدارشناسانه‌ «اضطراب محیط‌زیستی» برآمده از تجربیات یادگیری درس انسان و محیط‌زیست در دانش‌آموزان پایه‌ یازدهم و دوازدهم دوره دوم متوسطه است. رویکرد این پژوهش کیفی و ابزار مطالعه، مصاحبه‌های عمیق نیمه‌ساختاریافته با دانش‌آموزان و تشکیل پانل خبرگان دلفی با حضور معلمان و خبرگان دانشگاهی بود. نتایج این پژوهش نشان داد آموزش رسمی محیط‌زیست در قالب درس مستقل انسان و محیط‌زیست، موجب درگیری دانش‌آموزان با پدیده‌ «اضطراب محیط‌زیستی» شده است. عوامل اصلی ایجاد این پدیده آگاهی از «آلودگی محیط‌زیست»، «بحران آب»، «بحران پسماند»، «بحران انقراض تنوع‌زیستی» و «گرمایش جهانی» بود. هم‌چنین عوامل جانبی تشدیدکننده‌ اضطراب محیط‌زیستی دانش‌آموزان «تجربه‌های رسانه‌ای»، «تجربه‌های فردی»، «تجربه‌های اجتماعی»، «تجربه‌های خانوادگی» و «تجربه‌های فضای مجازی» آن‌ها است. عوارض این‌گونه از اضطراب در جامعه‌ مورد مطالعه بیشتر «حس ناامیدی»، «حس انزجار از معلم و کلاس درس»، «بی‌تفاوتی»، «انکار»، «حواس‌پرتی»، «حس خشم» و «حس عجز و ناتوانی» شناسایی شد. برای احصاء راهبردهای مقابله با این پدیدار، پانل خبرگان دلفی شش راهبرد کلی «بازنگری در طراحی و کاربست مدل‌های آموزش محیط‌زیست»، «تعبیه و توسعه سازوکارهای نهادی و سازمانی»، «آگاه‌سازی و توانمندسازی دانشجومعلمان و معلمان»، «تدوین پروتکل جامع آموزش حواس افزوده»، «ارایه خدمات مشاوره و درمان به دانش‌آموزان درگیر» و «هنردرمانی، ورزش، تنظیم رژیم غذایی و طبیعت‌درمانی» را پیشنهاد کردند.

phenomenology of eco- anxiety resulting from learning experiences of formal environmental education (ee)

for many years, the necessity of environmental education (ee) was felt in iran’s education system, until 2017, the course “human and environment” was presented in the 11th grade of the highschool. according to the requirement of presenting this lesson, its pathology is important. the main goal of this research is to investigate the phenomenology of “eco-anxiety” caused by the learning experiences of ee. the approach of this research was qualitative and the study tool was in-depth semi-structured interview with students and delphi expert panel. the results of this research showed that formal ee in iran has caused students to be involved with eco-anxiety. the main factors of affecting this phenomenon are the awareness of “environmental pollution”, “water crisis”, “waste crisis”, “biodiversity extinction crisis” and “global warming”. the side factors that intensify student’s eco-anxiety were “media experiences”, “individual experiences”, “social experiences”, “family experiences” and “virtual space experiences”. the effects of this kind of anxiety were mainly “feeling of despair”, “feeling of disgust for the teacher and the classroom”, “indifference”, “denial”, “distraction”, “feeling of anger” and “feeling of helplessness”. in order to calculate the strategies to deal with this phenomenon, the delphi panel offered six general strategies, including “re-designing and re-applicating ee models”, “embedding and developing institutional and organizational mechanisms”, “awareness and empowerment of students and teachers”, “compilation of a comprehensive sensory ee protocol”, “providing counseling and treatment services to involved students” and “art therapy, physical exercise, diet regulation and naturopathy”.