بررسی تغییرات زمانی- مکانی مخاطره گردوغبار در استان کردستان

امروزه، یکی از پدیده‌‌های مخاطره‌‌آمیز در اغلب کشورهای دنیا پدیده گردوغبار است که کشور گرم‌‌وخشکی مانند ایران و حتی استان‌‌های‌‌غربی آن همچون کردستان، شاهد این پدیده است. بدین‌منظور جهت بررسی این مخاطره در استان کردستان، از داده‌‌های گردوغبار 10 ایستگاه سینوپتیک در بازه زمانی 20 ساله (1380 تا 1400 شمسی) استفاده شد. با تکنیک تحلیل‌‌عاملی، ماه‌‌هایی که دارای بیشترین تعداد روز‌‌های گردوغبار بودند، شناسایی شد. سپس شاخص ‌‌عمق ‌‌اپتیکی گردوغبار (aod) حاصل از سنجنده ‌‌‌‌مادیس (modis) و ماهواره‌‌‌‌ ترآ (terra) با استفاده از سامانه پردازش تصاویر ماهواره‌‌ای گوگل‌‌ارث ‌‌انجین (google‎ earth‎ engine‎) مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت، پس از اعتبارسنجی این شاخص با روزهای همراه با گردوغبار، روند این شاخص با آزمون من-کندال محاسبه شد و نقشه‌‌های پراکنش زمانی- مکانی گردوغبار ترسیم شد. نتایج حاصل از خودهمبستگی فضایی موران نشان داد که گردوغبار استان کردستان، میل به تمرکز و خوشه‌‌ای ‌‌شدن در فضا دارد. همچنین نتایج حاکی از این است که پراکنش روزهای گردوغبار در این استان، متاثر از هفت مولفه اصلی است که عامل اول و دوم به ترتیب؛ 68 و 13.45 درصد از پراش تعداد روز‌‌های گردوغبار استان را تبیین می‌‌کنند. همچنین ماه‌‌های فروردین تا شهریور بیشترین تراکم گردوغبار را به خود اختصاص داده‌‌اند. در نیمه‌‌شرقی این استان ایستگاه‌‌های سقز، دیواندره، بیجار، قروه، دهگلان دارای روند مثبت و افزایشی و در نیمه‌‌غربی آن ایستگاه‌‌های مریوان، بانه، کامیاران، سروآباد و به ویژه سنندج، روند کاهشی و منفی دارند. همچنین نتایج نشان داد که در سال‌‌های اخیر، گستره بیشتری از استان با روند افزایشی در غلظت هواویز‌‌ها به‌ویژه گردوغبارها روبه‌رو شده است. فصل تابستان و ماه‌‌های تیر و مرداد، دارای بیشترین تراکم و غلظت گردوغبار در این استان است و پس از آن، فصل بهار در رتبه دوم قرار دارد. افزایش میزان گردوغبار در این دو فصل می‌‌تواند به دلیل استقرار پرفشار جنب‌‌حاره‌‌ای آزور و خشکی هوا به علت کمی رطوبت سطحی در ایران و کشورهای همجوار باشد. بنابراین نتایج پژوهش حاضر می‌‌تواند به برنامه‌‌ریزان شهری و متولیان سلامت جامعه جهت فرهنگ‌‌سازی و ارتقاء آموزش شهروندان در مقابله با پدیده گردوغبار، بهبود شرایط محیط‌‌زیست، شناسایی مناسب‌‌ترین زمان سفر و آغاز فعالیت‌‌های ‌‌گردشگری در استان‌‌کردستان کمک شایانی نماید.

analysis of spatio-temporal changes of dust hazard in kurdistan province

today, dust phenomenon is one of the dangerous phenomena in most countries of the world that, hot and dry country like iran and even its western provinces in kurdistan are witness to this phenomenon. for this purpose, dust data from ten synoptic stations used in a period of 20 years (2001 to 2021 ad) to investigate the risk of dust in this province. using the factor analysis method, the months with the highest number of dusty days identified. then, the aerosol optical depth (aod) obtained from the modis sensor and terra satellite analyzed using the google earth engine satellite image processing system. finally, after validating the index with days with dust, the trend of this index investigated by the mann-kendall test method, and maps of temporal and spatial distribution of dust were drawn. the results indicate that the distribution of dusty days in this province affected by eight main factors, the first and second factors are explained respectively; 68 and 13.45 percent of the variance of the number of dusty days in the province. in addition, the months of april to september have the highest dust concentration that in the eastern half of this province; saqez, diwandara, bijar, qorveh, dehgolan stations have a positive and increasing trend, and in the western half of the province, marivan, bane, kamiyaran, sarovabad and especially sanandaj stations have a decreasing and negative dust trend. in addition, the results showed that, in recent years, larger area of the province has faced an increasing trend in the concentration of aerosols and especially dust. moreover, the summer season has the highest density and concentration of aerosol conditioners, especially in the months of july and august in this province, and after that, the spring season ranks second. the increase for dust in these two seasons can be due to the establishment of azores high pressure and the dryness of the air due to low surface humidity in iran and neighboring countries. therefore, the results of this research can help urban planners and community health custodians to build culture and improve the education of citizens in dealing with the dust phenomenon, improving environmental conditions, identifying the most suitable travel time and starting tourism activities in kurdistan province.