ارزیابی وضعیت زیست‌‌پذیری شهری با تاکید بر شاخص‌‌های محیط‌‌زیستی (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز)

بهبود شرایط زندگی در سکونتگاه‌‌های بشری، هدف غایی برنامه‌‌ها و پروژه‌‌های توسعه شهری است. پیش‌‌شرط دستیابی به این مهم، فراهم ساختن شرایط مناسب زندگی است. به همین خاطر، صاحب‌‌نظران، متخصصان و مدیران حوزه برنامه‌‌ریزی، مفهوم زیست‌‌پذیری را به‌عنوان یکی از مفاهیم نوین در حوزه برنامه‌‌ریزی شهری که ارتباط نزدیکی با پایداری شهرها و بهبود کیفیت زندگی ساکنان آن دارد، پذیرفته‌‌اند. هدف تحقیق حاضر، ارزیابی زیست‌‌پذیری مناطق کلان‌‌شهری تبریز بر اساس شاخص‌‌های محیط‌‌زیستی در ابعاد ذهنی و عینی می‌‌باشد. این پژوهش، به لحاظ هدف از نوع کاربردی و از حیث روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است. جهت سنجش وضعیت ذهنی زیست‌‌پذیری محیط‌‌زیستی (شامل 3 شاخص و 25 گویه) پس از شناسایی شاخص‌‌ها، ابتدا پرسشنامه مربوطه طراحی، پس از تعین نمونه آماری در سطح مناطق 10 گانه تبریز با استفاده از روش کوکران (413 نمونه) و تایید روایی و پایایی پرسشنامه داده‌‌های مربوط به بعد ذهنی جمع‌‌آوری شده، همچنین برای بررسی بعد عینی (شامل 17 گویه) از آخرین سالنامه آماری کلان‌شهر تبریز (سال 1398) استفاده شده است. جهت تجزیه‌وتحلیل اطلاعات مربوطه از روش آنتروپی شانون برای وزن‌‌دهی شاخص‌‌ها و گویه‌‌های پژوهش و از روش موریس اصلاحی برای تعیین وضعیت زیست‌‌پذیری محیط‌‌زیستی مناطق بر اساس ادبیات جهانی در 5 سطح استفاده شده است؛ در نهایت برای درک فضایی بهتر از وضعیت زیست‌‌پذیری محیط‌‌زیستی در سطح مناطق نرم‌‌افزار gis برای ترسیم نقشه‌‌ها به‌‌کارگرفته شده است. یافته‌‌های پژوهش بیانگر آن است که به لحاظ بعد ذهنی 80 درصد مناطق در وضعیت ‌‌بسیار نامناسب و بحرانی قرار دارند و تنها دو منطقه 2 و 5 در وضعیت زیست‌‌پذیری محیط‌‌زیستی مناسب قرار دارند. در بعد عینی هیچ‌کدام از مناطق در وضعیت زیست‌‌پذیری مناسب قرار ندارند و 10 منطقه مورد مطالعه در وضعیت نامطلوب و غیرقابل قبول قرار دارند. در نهایت در بعد ترکیبی (هر دو بعد عینی و ذهنی) منطقه 2 با کسب نمره موریس 71.23 در وضعیت زیست‌‌پذیری محیط‌‌زیستی قابل‌تحمل، منطقه 5 در وضعیت متوسط و سایر 8 منطقه کلان‌شهر تبریز در وضعیت نامناسب و بحرانی قرار دارند. در ادامه پیشنهادهای برای بهبود وضعیت زیست‌پذیری محیط‌‌زیستی کلان‌شهر تبریز ارائه شده است.

evaluation of urban livability condition with an emphasis on environmental indicators (case study: tabriz metropolis)

improving living conditions in human settlements is the ultimate goal of urban development programs and projects. the prerequisite for achieving this goal is necessary to provide suitable living conditions. the purpose of this study is to assessment the livability of tabriz metropolitan regions based on environmental indicators in mental and objective dimensions. this research is applied in terms of purpose and descriptive and analytical in terms of research method. in order to measure the mental condition of environmental livability (including 3 indicators and 25 items), after identifying the indicators, first the relevant questionnaire was designed, after determining the statistical sample at the level of the 10 regions of tabriz using cochran’s method (413 samples). also, the latest statistical yearbook of tabriz metropolis (year 2019) was used to examine the objective dimension (including 17 items). in order to analyze the data, shannon entropy method has been used to weight the indicators and items of the research and morris correction method has been used to determine the environmental livability of the regions based on the world literature at 5 levels; finally, gis software is used to draw maps to better understand the spatial condition of environmental livability at the region level. the research findings indicate that in terms of mental dimension, 80% of the regions are in a very unsuitable and critical situation and only two regions, 2 and 5, are in a suitable environmental livability condition. objectively, none of the regions are in good condition and 10 regions are in an unfavorable and unacceptable condition. finally, in the combined dimension (both objective and mental dimensions), region 2 with a score of 71.23 morris is in a tolerable environmental condition, region 5 is in an average condition and the other 8 regions of tabriz metropolis are in an unsuitable and critical condition. the following are suggestions for improving the environmental livability of tabriz metropolis.