منطقه‌بندی سرزمینی و تقسیم کار ملی؛ پیش نیاز تحقق اهداف آمایش سرزمین در ایران

در مطالعه‌ها و برنامه‌‌ریزی‌‌های آمایشی و منطقه‌‌ای، تدوین راهبردها و سیاست و همچنین تقسیم کار بین مناطق مختلف یک کشور بر اساس مجموعه‌‌ای از ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و توان بوم‌شناختی (توان اکولوژیکی) مهمترین اهداف برنامه‌‌ریزی‌‌های منطقه‌‌ای و آمایشی است. به همین دلیل منطقه‌بندی(1) پهنه‌‌های هر کشور یکی از بحث‌های محوری در آمایش سرزمین و برنامه‌‌ریزی منطقه‌‌ای قلمداد می‌‌شود، به همین علت در خلال چند دهه گذشته و همزمان با طرح موضوع آمایش سرزمین و تقسیم کار ملی بر اساس منطقه‌بندی همواره در کانون توجه برنامه‌‌ریزان آمایش در کشور بوده است. متاسفانه با وجود گذشت سالیان متمادی از برنامه‌‌ریزی‌‌های منطقه‌‌ای و آمایشی در کشور و طرح موضوع منطقه‌بندی در کشور به تناسب ویژگی‌‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و بوم‌شناختی، هر گز این منطقه‌بندی‌ها عملیاتی نشده و کماکان این منطقه‌‌بندی‌‌ها با نگرش سیاسی و در چارچوب ‌تقسیم‌بندی استانی است. مقاله حاضر در زمره پژوهش‌‌های کیفی دسته‌‌بندی شده که در آن با بهره‌‌گیری از روش تحلیل محتوا و ابزار مطالعه اسنادی و کتابخانه‌‌ای به بررسی و تحلیل الزامات منطقه‌‌بندی سرزمینی در کشور و پیشینه این مقوله در تاریخ نظام برنامه‌‌ریزی کشور پرداخته شده است. دستاوردها و نتایج این پژوهش، را باید ماحصل تجارب و تحلیل‌‌های کارشناسی نگارندگان در طی سال‌‌های اخیر در سازمان برنامه و بودجه کشور و جمع‌‌بندی نظرها و دیدگاه‌‌های شفاهی بسیاری از صاحب‌‌نظران و کارشناسان خبره ملی و استانی دانست. بر این اساس در این مقاله ضمن برشمردن اهمیت و ضرورت منطقه‌‌بندی سرزمینی در کشور، به صورت خلاصه به انواع منطقه‌‌بندی‌‌های سرزمینی صورت گرفته در کشور اشاره شده و پس از تشریح مهمترین موانع و مشکلات فراروی منطقه‌بندی سرزمینی در کشور، نسبت به ارایه شیوه‌‌ای نوین در منطقه‌‌بندی سرزمینی کشور اهتمام شده است.

Territorial Zoning and National Division of Labor; Prerequisite to Achieving the Goals of Spatial Planning in Iran

In strategic spatial planning and regional planning studies, formulation of strategies, policies as well as Division of labor between country regions based on a set of economic, social, cultural and ecological potential aspects, is the most important goals. For this reason, territorial zoning will be considered as a one of the central issues of zoning areas in spatial planning and regional planning. Therefore, during the past few decades and along with the raising the strategic spatial planning topic and national division of labor based on territorial zoning, always in the spotlight of spatial planners in the country. Unfortunately, despite the passage of many years of regional and spatial planning in the country, and raising the topics of zoning in the country, according to economic, social, political and ecological aspects, these zoning have not been operated and still continue the types of zoning have been done with political attitudes and in the division of the province. This paper classified as qualitative research that with use of content analysis method and documentary and library study tools, has been proceed to study and analyze the requirements of the territorial zoning in the country and the background of this issue in the country planning system history. On the basis of this study, while pointing out the importance and necessity of territorial zoning in the country, in summary, the types of territorial zoning has been mentioned in country, and after explaining the obstacles ahead of territorial zoning in the country, has been concerned to provide new ways of territorial zoning in the country.