واکاوی فولکلور مادی رنگ بر بستر فرهنگ عصر‌ صفوی مطالعه موردی: مکتب کتاب‌آرایی ‌مشهد، نگاره‌های هفت‌اورنگ ابراهیم‌ میرزا

در هر جامعه‌ای، با ‌توجه به ‌نوع ‌باورها و فرهنگ آن، رنگ‌ در زوایای گوناگون ‌زندگی و فعالیت‌های روزمره‌ مردم با رویکردی متفاوت به‌کار‌ رفته و بازتاب روحیه‌ هر دوره ‌‌است. همچون ادیبان و نگارگران چیره‌دست ایرانی که از رنگ به‌‌‌مثابه‌ ابزاری کارآمد در تصویرسازی، خیال‌پردازی و انتقال ‌مفاهیم بهره‌جسته‌اند و آثار ادبی‌ هنری بی‌نظیری را در تاریخ ایران خلق کرده‌اند که عناصر آن قابلیت ‌خوانش و درک فرهنگ ‌عامه آن دوران را فراهم‌ می‌سازد، از آن‌جمله نسخه هفت‌اورنگ ‌جامی ‌است که در مکتب کتاب‌آرایی ‌مشهد دوره‌ صفویه به‌تصویر‌ درآمده و به هفت‌اورنگ ‌ابراهیم‌میرزا معروف‌‌‌ است. علی‌رغم اهمیت بازشناسی فرهنگ ‌عامه ایرانیان از آثار برجای ‌مانده ادبی و هنری که دارای اهمیت ملی و جهانی‌اند ، به‌نظر ‌می‌رسد تا کنون پژوهشی که کاربرد رنگ را بر بستر فرهنگ ‌ایرانی در نگاره‌های هفت‌اورنگ جامی بررسی کرده باشد، انجام نپذیرفته ‌است. مسئله این است که: عنصر رنگ در نگاره‌های هفت‌اورنگ ابراهیم‌میرزا بازتاب چه عناصری از فرهنگ ‌عامه و زندگی ‌روزمره‌ ایرانیان در نیمه‌ قرن ‌دهم هجری در دوره‌ ‌صفویه ‌است؟ و کاربرد رنگ در نگاره‌ها، چه ‌رابطه‌ای با فرهنگ ‌عامه و زندگی‌ روزمره درباریان، شهریان، روستاییان، کاروانیان و عشایر در آن روزگار دارد؟ روش این‌پژوهش مبتنی بر تحلیل انسان‌شناختی و شیوه ‌گردآوری ‌اطلاعات، کتابخانه‌ای-اسنادی ‌‌است. یافته‌های ‌پژوهش نشان‌‌ می‌دهد که کاربرد رنگ در نگاره‌های هفت‌اورنگ ابراهیم‌میرزا، علاوه بر نمایش کیفیت عناصر مادی از قبیل پوشاک، ابزار(ادوات و دست‌بافته‌ها) و بنا، منطبق با فرهنگ ‌عامه و زندگی ‌روزمره مردمان دوره‌ صفویهدوره‌ ‌صفویه، برخی سنت‌های ‌‌رفتاری و گفتاری فرهنگ‌ عامه و زندگی‌ روزمره ایرانیان مربوط‌ به ‌طبقات درباری، شهری، روستایی و عشایری را با استفاده از تمایز رنگ‌ متناسب با فضای‌‌ نگاره نشان ‌داده اما این تمایز رنگ در نمایش‌‌زندگی‌کاروانیان دیده ‌‌نمی‌شود.

analysis of material folklore of the color in safavid culture case study: mashhad book designing school in safavid period, the paintings of ibrahim mirza’s haft awrang manuscript

in each society, according to its beliefs and culture, the use of color in different aspects of life and daily activities of people is used with a different approach and reflects the spirit of that period. as the master iranian writers and painters who used color as an effective tool in illustration, imagination and transmission of concepts and created unique works of literature and art in the history of iran, their elements provide readability and understanding of the popular culture of that time. one of them is jami’s haftawrang, which was illustrated in mashhad book designing school during safavid period and is known as sultan ibrahim mirza’s haftawrang. despite the importance of recognizing iranian popular culture from literary and artistic remnants, it seems, so far, there isn’t any study has examined the use of color in the context of iranian culture in these paintings. the question is: which colors and elements in the paintings of ibrahim mirza’s haftawrang reflects the culture, public life and daily life of iranians in the mid-seventeenth century in safavid period? and what’s the relation between the use of color in paintings and the popular culture and daily life of courtiers, citizens, villagers, caravans and nomads at that time? the method of this research is historical-anthropological analysis and the method of collecting information is library-documentary.findings show the use of color in these paintings, in addition to showing the quality of material elements such as clothing, tools (tools and handicrafts) and buildings, consistent with the popular culture and daily life of the safavid period, it also expresses some of the behavioral and speech traditions of iranian culture, in the court, urban, rural and nomadic classes in accordance with the space of the painting, but there is no distinction in the use of the color of the caravans.