جستاری در کارکرد نمادین رنگ و انواع دلالت‌های آن در شعر کودک و نوجوان دهه‌ی شصت تا هشتاد

رنگ‌ها ورای ظاهر خود، مفاهیم گوناگونی دارند و تکیه‌گاه افکار و احساسات نمادین به ‌شمار می‌آیند. نماد، مخاطب را به درنگ بر معنای شعر وا می‌دارد و لذت مشارکت در خلق معنای متن را فراهم می‌کند. این مقاله به بررسی اشعار کودک و نوجوان از چشم‌انداز نماد رنگ و توجه به این امر که کدام رنگ‌ها در شعر کودک و نوجوان در موقعیت نمادین قرار دارند و چه مفاهیمی را القا می‌کنند، پرداخته است. پس از انتخاب نُه شاعر کودک و نوجوان، از میان 134 مجموعه شعری که دسترسی به آن‌ها ممکن شده است، تنها در 32 مجموعه، رنگ‌هایی با ویژگی نمادین مشاهده شده‌ است. این مقاله، به روش توصیفی‌تحلیلی، ضمن بیان فراوانی هرکدام از رنگ‌های نمادین در شعر شاعران منتخب و همچنین بیان بسامد آن‌ها در هرکدام از گروه‌های سنی (ب، ج، د و ه)، دلالت‌های هر رنگ را در اشعار مدّنظر، بررسی و با شعر کهن و معاصر مقایسه کرده و میزان تازگی یا تداول آن‌ها را نشان می‌دهد. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که رنگ‌های سیاه، سفید، سبز و سرخ در شعر کودک و نوجوان بیش از رنگ‌های دیگر، ویژگی نمادین یافته‌اند؛ سیاه برای بیان ظلمت فقر، گمراهی، ظلم و خفقان به‌ کار رفته است. سفید، پاکی و معصومیت، امید و آگاهی را القا می‌کند و سبز، رنگ طبیعت، امید، امنیت و بیانگر مفاهیم مذهبی است. رنگ سرخ نیز با مفهوم شهید و شهادت، زیبایی، عشق، شرم و گاه تشویش گره خورده است. بیشتر نمادهای رنگ در این حوزه، نمادهای مرسوم شعر فارسی‌اند. از میان شاعران منتخب نیز بیوک ملکی، جعفر ابراهیمی، مصطفی رحمان‌دوست و قیصر امین‌پور، از نمادهای رنگ بیش از بقیه شاعران بهره گرفته‌اند.