تاثیر متغیر‌های اقلیمی بر شدت ریسک سیستماتیک عملکرد خرمای ایران ( با رهیافت پانل پویای مکانی)

کشاورزی ماهیتی وابسته به طبیعت دارد که هرلحظه از زمان با مسئله ریسک و نبود قطعیت همراه است. کاهش بارش های جوی، سرمای شدید، یخبندان، خشک‌سالی و شیوع بیماری های گیاهی و آفات نباتی تنها بخش کوچکی از ریسک هایی است که کشاورزان با آن‌ها روبه‌رو هستند. تغییرات آب و هوایی در مناطق مختلف اغلب با هم مرتبط هستند و وقوع این حوادث به یک‌باره بخش قابل توجهی از مناطق کشور را تحت تاثیر قرار می دهند. به عبارت دیگر، این گونه تغییرات آب و هوایی موجب بروز ریسک سیستماتیک عملکرد در تولیدات باغی می شوند. اتفاقات آب ‌و هوایی نامساعد در یک سال مشخص در مناطق مختلف دارای اثرات متفاوتی می باشند. بخشی از مناطق، به طور شدید و وسیعی درگیر می شوند و بخشی کمتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند. در این پژوهش ریسک سیستماتیک عملکرد محصول خرمای ایران و عوامل موثر بر شدت آن با استفاده از الگوهای پانل پویای مکانی بررسی شد. اطلاعات آماری میزان تولید خرما 8 استان تولیدکننده عمده خرما و متغیر های هواشناسی دما و بارش استان‌های بوشهر، خوزستان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، هرمزگان و یزد طی سال‌های 1387 تا 1398 از سازمان هواشناسی کشور و آمارنامه‌های وزارت کشاورزی استخراج شده است. نتایج مدل دوربین مکانی نشان داد که سرریز مکانی متوسط باران سالانه در استان های خرماخیز بر متوسط عملکرد خرمای ایران تاثیر مثبت (به میزان 2/90) و معنی‌داری دارد. و اثر سرریز مکانی متغیرهای بارش های نابهنگام سالانه بر متوسط عملکرد خرما منفی و معنی‌دار است. همچنین ضریب اثر سرریز مکانی متوسط حداکثر دمای تابستان به میزان 1/83 حاصل شده است که نشان می‌دهد متوسط حداکثر دمای تابستان بر متوسط عملکرد خرمای ایران تاثیر منفی و معنی‌داری داشته است. نتایج مقایسه اثرات مستقیم و غیرمستقیم در مدل پانل مکانی پویا در کوتاه مدت و بلندمدت نشان‌داد که در کوتاه مدت متغیر بارش های نابهنگام سالانه دارای رابطه منفی و معنی‌دار بر متوسط عملکرد خرمای ایران دارد. نتایج بلندمدت اثرات مستقیم متغیرهای بارش های نابهنگام سالانه و سرمای نابهنگام سالانه دارای رابطه منفی و معنی‌دار بر متوسط عملکرد خرما دارند.

the effect of climatic elements on the systematic risk severity of iranian date yield using dynamic spatial panel approach

agriculture has intrinsically depended on nature, which is associated with risk and lack of certainty. decreased precipitation, extreme cold, freezing, drought, and the prevalence of plant diseases and pests are the only small part of the risk that farmers are facing. climatic and weather changes in different regions are often interconnected, and this coincidence may affect a huge part of the country. in other words, such abrupt changes usually result in a systematic risk of gardening products yield. adverse weather events in one year have different effects in different areas, hitting some regions strongly while involving others less severely. in this research, the systematic risk of date yield and factors affecting its severity were investigated using spatial dynamic panel patterns. the statistical data of 8 major date producers and meteorological variables over the provinces of bushehr, khuzestan, south khorasan, sistan and baluchestan, fars, kerman, hormozgan, and yazd during the years 2008 to 2019 were extracted from the meteorological organization and the ministry of agriculture. the results of the spatial durbin model showed that the spatial spillover of the annual precipitation in the date-producing provinces has a positive (2.90) and significant effect whereas the spatial spillover of untimely precipitation variables has a negative and significant effect on the average yield of the iranian date. besides, the effect of the spatial spillover of the average maximum summer temperature was determined at 1.83, which shows the given variable has a negative and significant effect on the date yield likewise. comparing direct and indirect effects in the dynamic spatial panel model showed that in the short-term, annual precipitation variables have a negative and significant relationship on the average date yield. meanwhile, the long-term results proved the direct but negative effect of untimely annual cold and annual precipitation variables on the average date yield.