ارزیابی ناپایداری و تخریب اراضی با استفاده از روش‌های فازی، تحلیل سلسله مراتبی و ترکیب خطی وزنی (مطالعۀ موردی: حوزۀ آبخیز بختگان فارس)

در کشور ایران، با وجود شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک، استفادۀ بهینه از منابع محدود آب و خاک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آنچه به عنوان تخریب سرزمین از آن یاد می شود، نتیجۀ سیاست های نادرست در مدیریت اراضی است که نمونۀ بارز آن در حوزۀ آبخیز بختگان به چشم می خورد. عوامل و دخالت های انسانی و نیز تغییر اقلیم و پدیدۀ خشکسالی در سال های اخیر و نیز بسیاری عوامل دیگر سبب شده تا این حوزه از نظر منابع آبی و خاکی به شدت تخریب شده و حیات تالاب بختگان در معرض نابودی قرار گیرد. در این مطالعه سعی گردید تا ضمن شناسایی عوامل و پارامترهای اکولوژیکی طبیعی و نیز عوامل انسانی موثر در تخریب و آسیب پذیری حوزه، با استفاده از روش طبقه بندی فازی، روش تحلیل سلسله مراتبی (ahp) و قابلیت های مدل سازی سامانۀ اطلاعات جغرافیایی (gis)، از داده های حاصل از معیارها و لایه های موثر استفاده شده و میزان آسیب پذیری و تخریب اراضی در سطح حوزۀ تعیین گردد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد، میزان تخریب و ناپایداری اراضی در سطح حوزه دارای گسترش زیادی (48% از مساحت حوزه) است، اما آسیب پذیری در بخش های مرکزی و پایین دست حوزه و غالباً در محدوده های تحت دخالت عوامل انسانی مانند تراکم زیاد جمعیت، مصرف و بهره برداری آب در بخش کشاورزی، مدیریت های نادرست در کاربری اراضی منطقه و نیز سدها و بندهای احداث شده ایجاد گردیده است و همچنین عوامل و پارامترهای انسانی دارای نقش پررنگ تری در تخریب و آسیب پذیری منطقه در مقایسه با عوامل اکولوژیکی و محیطی دارا می باشند.

Assessment the instability and land degradation using fuzzy methods, hierarchical analysis and weighted linear combination (Case study: Bakhtegan watershed, Fars)

In Iran, due to arid and semiarid weather conditions the optimal use of limited water and soil resources has a particular importance. Land degradation is the result of incorrect policies in land management, which is a prominent example in the Bakhtegan watershed. Human factors, as well as climate changes and the phenomenon of drought in recent years, have caused the area to be severely degraded in terms of water and soil resources and the life of Bakhtegan wetland has been subject to destruction. In this study, it was tried to identify natural and ecological factors as well as human parameters affecting the destruction and vulnerability of the area using fuzzy classification method and hierarchical analysis method (AHP) as well as the capabilities of GIS modeling, the data from the criteria and effective layers have been used and the level of vulnerability and land degradation has been determined. According to the results of the research, the level of land degradation and instability in the area has a large extent (48% of the area), However, the level of vulnerability in the central and downstream regions of the watershed and often in areas affected by human factors such as high population density, consumption of water in the agricultural sector, improper management of land use in the region, as well as dams and dike construction, has been increased. It was also concluded that human parameters have a more significant role in the degradation and vulnerability of the region compared to ecological and environmental factors.