تعیین منشا شوری آب زیرزمینی با استفاده از ویژگی‌های هیدروشیمایی و روش تحلیل عاملی

منطقه ملکان یکی مناطق بسیار فعال کشاورزی شمال غرب کشور است که نیاز آبی آن از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود. متاسفانه وجود حدود شش هزار چاه بهره‌برداری در دشت و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی باعث افت شدید سطح آب و به‌تبع آن افزایش شوری آبخوان دشت ملکان گردیده است. به همین منظور با پراکندگی مناسب، 27 نمونه از منابع آب منطقه ملکان، جمع‌آوری گردیده و مورد آنالیز هیدروشیمایی قرار گرفت. نتایج آنالیز نمونه‌های برداشت شده با نمونه آب دریاچه از نظر هیدروشیمی عناصر اصلی، مقایسه گردید. سپس از مطالعات ژئوفیزیکی، دیاگرام‌های ژئوشیمیایی، نسبت‌های مختلف یونی و تحلیل عاملی برای بررسی منشا شوری استفاده شد. نتایج نشان داد که منشا شوری فزاینده در آبخوان‌های دشت‌های اطراف دریاچه، این است که در انتهای دشت‌ها شیب بسیار کم و رسوبات فوق‌العاده دانه‌ریز می‌باشد، در نتیجه وقتی جریان‌های زیرزمینی با چنین رسوباتی برخورد می‌کنند، حرکت آن‌ها کند شده و آب در اثر نیروی کاپیلاری بالا آمده و سطح آب زیرزمینی نزدیک به سطح زمین می‌گردد، در نهایت عمق کم آب زیرزمینی باعث تبخیر شدید و افزایش شوری آب زیرزمینی می‌شود. علاوه بر این پخش جریان‌های سطحی در قسمت‌های انتهایی دشت باعث تبخیر و به وجود آمدن نمک‌زارهایی می‌شود که در اثر بهره‌برداری زیاد، جریان تدریجی آب‌ها به طرف بالادست حوضه برقرار شده و باعث شوری آبخوان‌ها می‌شود. همچنین وجود لجن‌های شور باقیمانده از دریاچه قدیم در زیر آبرفت‌ها و سازندهای دارای نمک باعث می‌شود که بر اثر برداشت زیاد از آبخوان‌ها و پایین رفتن سطح آب زیرزمینی، بالا آمدن آب شور در قسمت‌های زیرین لایه‌های رسی اتفاق افتاده و آب شور به چاه برسد.

determining the origin of salinity using hydrodynamic characterize and factor fnalysis method

the existence of about 6,000 wells in the plain and the extraction of groundwater resources has led to a sharp decrease in the water table and consequently, an increase in the salinity of the aquifer. for this purpose, 27 samples of malekan water resources were collected and hydrochemical properties were analyzed. the results of the analysis were compared with the lake water sample with respect to the hydrochemical characteristics of the main elements. salinity increasing and saltwater intrusion into the aquifer was investigated using geophysical methods, geochemical diagrams, as well as various ion ratios. the results showed that salinity increases in the aquifers around urmia lake is related to the low slope at the end of the plains and its ultrafine grain sediments, which, as a result, when groundwater flow collide with such sediments, their movement slow down and water raised to the surface via capillary action. finally shallow groundwater cause to intense evaporation and increasing groundwater salinity. moreover, in addition, the distribution of surface currents in the ends of the plain leads to evaporation and the formation of salt crops, and high exploitation leads to the gradual flow of water to upstream of the aquifer. the presence of the salty sludge from ancient lakes beneath the alluvial and salts formations with high exploitation and decreasing of groundwater levels leads to upconing in the lower layers of clay formations and reaching the saltwater to the wells.