بررسی روند تغییرات همکشیدگی افقی و عمودی و خصوصیات مکانیکی خاک‌های مستعد نشست ‌و ‌شق زمین (مطالعۀ موردی: اراضی دشت رسی شرق یزد)

در دو دهۀ اخیر، به دنبال نشست زمین به طور خاص در دشت های ریزدانه، شکاف ها و گسیختگی هایی در رسوبات دشت یزد-اردکان پدید آمده است که به آن شق گفته می شود. یکی از فرضیات مهم و اساسی در رابطه با ظهور این پدیده برداشت بی رویۀ آب از سفره های آب زیرزمینی و کاهش فشار هیدرو دینامیکی و متراکم شدن لایه ها و رسوبات است. این پدیده در رسوبات ریزدانه با شدت و نمود بیشتر تظاهر نموده و موجب آسیب رسیدن به سازه های ساختمانی، جاده ها، دکل ها و غیره می شود. منطقۀ مورد مطالعه اراضی دشت رسی فاقد سنگفرش سطحی و یا سنگریزۀ عمقی بوده و در شرق یزد می باشد. به منظور نمونه برداری، 12 نمونۀ خاک در سه نقطه که یکی از آن ها در مجاورت شق و دو نقطۀ دیگر به فاصله 100 متر از طرفین بودند انتخاب گردید و در هر نقطه چهار پروفیل از صفر تا عمق 120 سانتیمتر حفر شد. بر روی نمونه ها آزمایشاتی از جمله، اندازه گیری شاخص های تغییر ضرایب حجمی در مقابل رطوبت های مختلف در جعبه های مکعبی فلزی گالوانیزه به ابعاد 20 سانتیمتر، آزمایشات تعیین حدود آتربرگ، حد واگرایی و سایر شاخص های مکانیک خاک انجام گرفت. نتایج نشان داد که حد روانی خاک محدودۀ شق، نزدیک به 29 درصد و حد رطوبت شق خوردگی نزدیک به 4 درصد شد. همچنین بیشترین مقدار همکشیدگی عمودی (فرونشست) حدود 11 درصد و بیشترین مقدار همکشیدگی افقی حدود 6 درصد در خاک های محدودۀ شق رخ داد. به عبارتی دیگر به ازای هر متر عمق رسوب امکان 11 سانتیمتر نشست در عرصه های با شرایط رطوبتی کمتر از 4 درصد دور از انتظار نمی باشد. با توجه به شرایط خاص منطقه پیشنهاد می گردد پروژه های سازه ای از جمله احداث جاده، خطوط گاز، لولۀ آب و پل سازی در این گونه عرصه ها انجام نشود.

investigating the trend of changes in horizontal and vertical shrinkage and mechanical properties of land subsidence and crack prone soils (case study: clay plain lands of east yazd)

in the last two decades, the land subsidence, especially in finegrain plains, cracks emerged in yazdardakan plain, it is called soil crack. one of the important assumptions in relation to emergence of this phenomenon, withdrawal of water from underground aquifers and decrease the hydro dynamic pressure and dense sediment. this phenomenon happens in finegrained sediment and caused damage to building structures, roads, masts. the case study is clay plain lands without desert pavement in east of yazd. for sampling, 12 samples were taken from three points were selected which one of them in the vicinity of crack and two other points were within 100 meters of side of crack in each point, four profiles were drilled from zero to 120 cm depth. on samples some experiments such as the indicators of changing bulk modulus were measured in different moistures in galvanized metal cube boxes with dimensions of 20 cm, some experiments were done such as atterberg limit tests, divergence and failure limit. the results showed that liquid limit of the crack’s territory is near to 29 percent and moisture limit of crack is close to 4 percent. the most vertical and horizontal shrinkage in crack soils were 11 and 6 percent respectively. in other words, in per meter depth of sediment, 11 cm subsidence in areas with moisture less than 4 percent is not unexpected. with regard to the specific circumstances of the area, is proposed structural projects, gas lines, water pipes and bridges is not done in these areas.