رفتارشناسی اخلاقی نمودهای ‌اجتماعی دین از منظر سعدی با تکیه بر گلستان

دینی دارند، نوع کنش اخلاقی آنان باید متناسب با جایگاه اجتماعی‌شان باشد. این مساله هم در منابع دینی و هم در پاره‌ای از متون ادبی ـ که رویکردی اجتماعی و اخلاقی داشته‌اند مورد بررسی قرارگرفته‌است. سعدی در گلستان خویش، کنشگران دینی (دین‌یاران) را با سه رویکرد مذهب آمیزه‌ای از جنبه‌های درونی و بیرونی است. بخش درونی مفاهیم مذهبی است و لایه‌های بیرونی، در آداب و مناسک و نقش‌های اجتماعی نمود می‌یابد. از آن‌جا که نقش‌های/نمودهای اجتماعی دین، تاثیری ارزنده در گرایش جامعه به سمت مفاهیم مذهبی و آداب و مناسک وظیفه‌گرایی، غایت‌گرایی و فضیلت‌گرایی‌اخلاقی، رفتارشناسی می‌نماید. از این سه به لحاظ بسامدی، اخلاق فضیلت کمتر مورد توجه سعدی است. نگارند‌گان با تکیه بر گلستان، مهمترین موانع وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی را نیز تحلیل‌ نموده‌اند. عواملی چون منفعت‌طلبی و مصلحت‌اندیشی از جمله موانع فردی اخلاق‌گرایی است. همچنین نبود رفاه معیشتی از زمره موانع اجتماعی به شمار می‌آید.