لحن تعلیمی در دیوان حافظ

در دیوان حافظ، ادبیات تعلیمی و ادبیات غنایی به‌خوبی با هم پیوند خورده‏اند و نتیجه هم‏نشینی این دو نوع ادبی، به شکل‏گیری لحنی خاص در کلام حافظ منجر شده است. حافظ با زدن رنگ عاطفی به پند و اندرزهای کوتاه و فشرده‏اش، نوعی خاص از ادبیات تعلیمی را که دارای لحنی نرم و تاثیرگذار است، تقویت و برجسته کرد و با گنجاندن بایسته‏ها و نبایسته‏های اخلاقی در فرم غزل، راه‏های درست زندگی را در بیانی هنری و دلنشین به مخاطبانش نشان داده ‏است. در این مقاله ضمن بیان اهمیت عنصر لحن در فهم و تفسیر دیوان حافظ، مولفه‏های کشف لحن تعلیمی در اشعار او معرفی می‏گردد و انواع لحن تعلیمی در غزلیاتش بررسی و تحلیل می‏شود. بررسی غزلیات حافظ در محور افقی و عمودی بر اساس روش توصیفی- تحلیلی نشان می‏دهد که حافظ از گونه‏های مختلف لحن در ابیات تعلیمی بهره برده است اما لحن او در برابر عموم مخاطبانش، اغلب غیرتحکمی و خیرخواهانه است. او بیشتر از طریق گزینش واژگان مناسب و دقت در نحوه‏ چینش آن‏ها و هماهنگ کردن موسیقی کلام و بهره‏گیری از انواع تکرارها به ایجاد لحن تعلیمی مورد نظرش دست یافته است.