جایگاه قابوس‌نامه در قلمرو ادبیات تعلیمی

«قابوس‌نامه» یا به تعبیری «نصیحت‌نامه» تالیف «عنصرالمعالی‌کی‌کاووس » از آثار قرن پنجم هجری قمری و اثری تعلیمی و تربیتی است که در حوزه اخلاق و ارشاد جایگاه خاصی دارد. هدف و انگیزه نویسنده از تالیف این کتاب، ابتدا ارشاد و راهنمایی فرزندش «گیلان‌شاه» و سپس بهره‌مندی دیگر جویندگان است. امتیازات و ویژگیهای قابوس‌نامه، تنها مربوط به محتوای تعلیمی و اندرزگونه آن نیست؛ بلکه عوامل متعددی در کنار هم به تعمیق و نفوذ این آموزه‌های تربیتی در مخاطب مدد می‌رساند. ویژگیهای خاص نویسنده چون صمیمت، صداقت، پاکی سخن، فروتنی و آزاداندیشی از یک سو و ابزار کلامی وی چون به‌کارگیری امثال رایج فارسی و عربی، استفاده از تمثیل و داستانهای جذّاب و مناسب با موضوعات متن، بهره‌گیری از آیات و احادیث، برخورداری از سخنان بزرگان و اشعار فارسی از جمله عوامل مهمی است که به غنای تعلیمی این اثر قوّت بخشیده، از این حیث آن را جاوید و ماندگار کرده است.در این مقاله ابتدا ویژگیهای خاص نویسنده قابوس‌نامه را برمی‌شماریم که خود مدل و الگویی از ارزش‌های اخلاقی را به طور غیرمستقیم به نمایش می‌گذارد؛ سپس به دسته‌بندی موضوعات محتوایی این اثر می‌پردازیم و در پایان تاثیر ابزار کلامی نویسنده را مورد بررسی قرار می‌دهیم.