تحلیل کارکرد تعلیمی‌ روان‌شناختی کهن‌الگوی «جهان» در اشعار ناصرخسرو بر پایۀ نظریۀ ژیلبر دوران

کهن‌الگوی «جهان» از جمله قدیمی‌ترین تصاویری است که از ابتدای شعر فارسی در شعر برخی شاعران وجود داشته و تا اواخر قرن هشتم بازتاب یافته است. تصویری که ناصرخسرو در ارتباط خود با جهان ترسیم کرده‌، عمدتاً حائز صفات ناپسندی همچون ناسازگاری و دشمنی و کینه‌جویی و... بوده است. وی از جمله شاعرانی است که با چشم‌انداز تعلیمی و با هدف برحذر داشتن انسان از دلبستگی به جهان و گوشزد کردن آفات و خطرات آن، به‌وفور از این کهن‌الگو در شعر خود بهره می‌برد و از طریق «امر به معروف» و تمرکز بر «نهی از منکر» صفات منفی جهان را به نمایش می‌گذارد و آن‌ها را در ساختار تخیلات و منظومۀ فکری‌تعلیمی خود به کار می‌گیرد. این مقاله بر آن است تا با بهره‌گیری از آراء ژیلبر دوران، نظریه‌پرداز و انسان‌شناس مشهور فرانسوی، در زمینۀ ساختار تخیلات، نشان دهد بین مفهوم روان‌شناختی گذر زمان و نزدیک شدن به مرگ و واکنش شاعر در مهار زمان، ارتباط مستقیم و تنگاتنگی وجود دارد و آفرینش تصاویر تعلیمی از سوی شاعر، اساساً نوعی جدال برای کنترل زمان و رهایی از مرگ و ترس ناشی از آن است و بسامد این گونه تصاویر در دیوان ناصرخسرو، اثبات‌کنندۀ این موضوع است که ترس از گذر زمان در وجود شاعر رخنه کرده و منجر به خلق ایماژهایی شده که اغلب به‌صورت پند و اندرز در کلامش آمده است. نکته‌ای که در نظریۀ دوران مغفول مانده و این مقاله به آن توجه داشته، تبیین و تحلیل جنسیت مونث در شکل‌گیری تصویر کهن‌الگوی جهان بوده است.

the functional analysis of educational-psychological archetype of the world in naser khosro’s poems (based on gilbert doran theory)

the archetype of the world is one of the oldest images existed in the poetry of some poets since the beginning of persian poetry and it has been reflected until the end of the eighth century ah. the image that naser khosrow has depicted in his relationship with the world contained unappealing traits such as incompatibility, enmity, hatred, and so on. naser khosro is amongst the poets having a didactic viewpoint with the aim of warning man's attachment to the universe, its pests and dangers. he has frequently used this archetype in his poetry and focused on commanding to the virtues and prohibition the vices. he has also indicated the negative traits of the world and in shaping the structure of one's imagination and educational thinking system. this article aims at applying gilbert doran’s theoretical views (the famous french theorist and anthropologist) of the imaginative structure in naser khosro's divan. the research intends to indicate that there is a direct and close relationship among issues such as the concept of time, death, and the poet’s reaction to controlling time. the creation of didactic images by the poet is basically a struggle to control time and get rid of death and its resulting fear. the frequency of such images in naser khosro’s divan approve that fear of time passage has penetrated the poet's mind, led him to create images which have often been in the form of advice; the point that has been overlooked in the theory of the age. this article intends to explain and analyze the female gender in the formation of archetype of the world the universe.