تحلیل آموزه‌های اخلاقی و تعلیمی در مثنوی صفات‌العاشقین هلالی جُغتایی

هلالی جغتایی از سرایندگان برجستۀ شعر فارسی در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است که افزون‌بر غزلیات لطیف عاشقانه، منظومه‌های عاشقانه و عارفانۀ درخور توجهی نیز از او به یادگار مانده است. یکی از این منظومه‌ها، مثنوی صفات‌العاشقین است که در 1237 بیت و در قالب بیست باب سروده شده است. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، مثنوی صفات‌العاشقین هلالی ازنظر پیوند با نوع ادبی تعلیمی و کاربرد آموزه‌های اخلاقی و تعلیمی بررسی و تحلیل شده است. دستاورد پژوهش گویای این است که منظومۀ صفات‌العاشقین سرشار از مفاهیم اخلاقی و تعلیمی است؛ تاجایی‌که از مجموع ابیات این منظومه، 893 بیت (72 درصد) در تمجید و توصیۀ فضیلت‌ها و نکوهش و نهی از رذیلت‌های اخلاقی آمده است. قناعت، کم‌خوابی و کم‌خوردن، ادب، سخاوت، صبر، عزلت و از غوغای خلایق رَستن، کم‌گویی، احسان، وفا، همت، شُکر، شجاعت، صدق و راستی، تواضع، حیا، ناپایداری دنیا و ترک آن و خُلق خوش، موضوع‌های اخلاقی و تعلیمی هفده‌گانه‌ای است که هلالی در مثنوی صفات‌العاشقین از آن‌ها سخن رانده است. نکتۀ تامل‌برانگیزی که در بطن برخی از این موضوعات دیده می‌شود، نمود نگرش عرفانی و صوفیانه است.

analyzing moral and didactic doctrines in masnavi titles sefat-el ashaqin by badriddin hilali

badriddin hilali is one of the brilliant poets of late 9th century a.h. and early 10th century a.h., who in addition to his romantic lyrics, has brilliant romantic and mystical collections. sefat-el ashaqin is one of these collections which has been composed of 1237 verses in 20 sections. being a kind of descriptive-analytic one which has been carried out by applying library resources, the current study aims at analyzing sefat-el ashaqin and the way it is linked to didactic literature and its applying of didactic and moral doctrines. the findings reveal that sefat-el ashaqin is replete with of didactic and moral contents. 893 verses (%72) out of all verses are devoted to praising, advising virtues, refusing and forbidding moral vices, contentment, not sleeping and eating too much, politeness, generosity, patience, isolation from people’s commotion, silence, kindness, loyalty, effort, gratitude, bravery, truth and honesty, humility, modesty, world instability and separation from the world, and moral and didactic doctrines. these are the seventeenth subjects which badriddin hilali has discussed in sefat-el ashaqin. mystical attitude is also another notable issue which is seen in some of these subjects. didactic literature, persian literature, moral and didactic doctrines, masnavi sefat-el ashaqin, badriddin hilali