واکاوی فضیلت خرد و فرزانگی در شاهنامه براساس نظریۀ اخلاق‌فضیلت ارسطو

ادب حماسی در تربیت اخلاقی جامعه، نقش مهمی بر عهده دارد و شاهنامۀ حکیم فردوسی، بزرگ‌ترین حماسۀ ملی ایران و جهان، در پرورش فضایل اخلاقی به‌ویژه در بین ایرانیان همواره نقش‌آفرین بوده است. یکی از این فضایل، خرد و خردورزی است. نمودهای فضیلت خردورزی در شاهنامه، ذیل دو عنوان تقسیم شده است: خرد فطری و غریزی؛ خرد اکتسابی. برای شرح و تبیین این دو خرد، از چارچوبی فلسفی و تئوریک استفاده شد که نظریۀ فضیلت اخلاقی ارسطو یا سه‌گانۀ دانش و عاطفه و اراده است؛ برای هرکدام از مواردِ سه‌گانه نیز شاهد و مثال از شاهنامه نقل شده است. نگارنده در این پژوهش به‌شیوۀ توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه‌ای به واکاوی فضیلت خرد و فرزانگی در شاهنامه براساس نظریۀ فضیلت ارسطو می‌پردازد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که مفهوم خرد و خردورزی در هر دو حیطۀ بیان‌شده در شاهنامه به کار رفته است؛ بدین معنا که فردوسی در تعالیم اخلاقی و تعلیمی خود با آگاهی دادن، ایجاد انگیزه و نمود خرد و خردورزی، زمینه را در عمل برای ترویج و پرورش خردورزی، به‌مثابۀ کنشی اخلاقی، فراهم کرده است و کار او در این باره مبنایی فلسفی و تربیتی دارد.

analysis of the virtue of wisdom in shāhnāmeh based on aristotle’s theory of ethics of virtue

epic literature plays an important role in the moral education of society and hakim ferdowsi’s shāhnāmeh as the greatest national epic of iran and the world, has always played a role in cultivating moral virtues, especially among iranians. one of these virtues is wisdom. the manifestations of wisdom as a virtue in shāhnāmeh can be put under two headings, first, innate and instinctive wisdom, and second, acquired wisdom. to explain these two kinds of wisdom, aristotle’s theory of moral virtue or the threefold knowledge, emotion and will has been used as a philosophical and theoretical framework. for each of the three cases, example has been quoted from shāhnāmeh. in this research, the author has used a descriptive-analytical method and library studies to analyze the virtue of wisdom in shāhnāmeh based on aristotle’s theory of virtue. the results indicate that the concept of wisdom and rationality used in both realms have been expressed in shāhnāmeh; in other words, ferdowsi in his moral and educational teachings, by informing, motivating and manifesting wisdom and rationality in practice, has provided the ground for promoting and cultivating wisdom as a moral action. his work in this regard has a philosophical and educational basis.