بینامتنیت در ادبیات ‏تعلیمی(با تمرکز بر قابوس‏نامه و تعالیم پتاح‏ حوتپ؛ کهن‏ ترین فرزندنامۀ جهان)

بینامتنیت یکی از مباحث حوزۀ بررسیِ متون ازنظر صورت و معنا اشاره دارد. بینامتنیت متن را حلقه‏ای در یک زنجیرۀ بینامتنی می‏داند و بر آن است که هر متنی با متون پیش از خود و هم‏زمان و پس از خود در ارتباط است. به بیان دیگر، هر متن به‏صورت پنهان یا آشکار با ژانر خود، ارتباط صوری و معنایی دارد. اندرز به فرزند، از زیرگونه‏های ادبیات ‏تعلیمی است که پیشینۀ کهنی در تمدّن‏های بشری دارد. این سنّت اندرزی، بنابر سه اصل پیشینۀ کهن، جهانی‏‏بودن، تداوم و تکرارشوندگی، نیازمند بررسیِ بینامتنی و تطبیقی است. بنابر مستندات تاریخی، آموزه‏های پتاح‏حوتپ، کهن‏ترین کتاب در ادبیات ‏تعلیمی جهان است. این آموزه‏ها مربوط‏به 2880 سال پیش از میلاد در مصر باستان است. در زبان و ادبیات فارسی، قابوس‏نامه نمونۀ مشهور و موفّقی است که اندکی پس از تالیف تا پایان قاجاریه، نویسندگان متون اندرزی در ایران به آن توجه داشتند و از آن تقلید می‏کردند. جایگاه بسیار کهن تعالیم‏ پتاح و شهرت قابوس‏نامه، دلیل اصلیِ گزینش این دو اثر است. در این پژوهش با رویکرد تحلیلی  تطبیقی، ویژگی‏های برون‏متنی، پیرامتنی و درون‏متنیِ این آثار بررسی شد. این آثار در گزینش مخاطب (پسران نویسنده)، جایگاه اجتماعیِ نویسنده (وزیر دربار ایسِسی و شاهزادۀ آل‏زیار)، تفاخر به اصل و نسب، داشتن مقدمۀ عاطفی و موخرۀ تاکیدی، تاکید در به‏کاربستن تعالیم، بیان اندرزهایی درباره حوزۀ رفتاری در اجتماع و خانواده، همانندگی ‏دارند. این دست‏آورد نشان‏دهندۀ این است که در نوشتن اندرز برای فرزند، سنّتی مشترک وجود داشته‏ است که البته بسته به نوع آن اندکی متفاوت است.

intertextuality in didactic literature (qābus-nāma and the instructions of ptah-hotep; the oldest book-for-offspring in the world)

one of the topics in text criticism is intertextuality which refers to the various relationships of texts in terms of form and meaning. it considers the text as a loop in an intertextual chain that is related to the texts before and its contemporaries and the texts after. in other words, each text has a hidden and explicit connection with its genre, both formally and semantically. advice to offspring is a sub-genre of didactic literature that has an ancient history in human civilization. this tradition of advising that relies on the three principles of antiquity, universality, continuity, and repetition, requires intertextual and comparative analysis. according to historical documents, the instructions of ptah-hotep is the oldest book-for-offspring in world literature. these instructions date back to 2880 bc in egypt. in persian language and literature, qābus-nāma is a famous and successful example that shortly after writing, until the end of the qajar period, was considered and imitated by the authors of texts in iran. the very ancient place of instruction of ptah in the tradition of advice to the son, and the fame of qābus-nāma is the main reason for selecting these works. in this research, with an analytical-comparative approach, the extra-textual, hypertext, and intra-textual characteristics of these works were investigated. that have similarities in the type of audience (authors’ sons), social status of the authors (isesis court minister and prince ale-ziār), pride in lineage, having an emotional introduction and an emphatic ending, recommendation to apply the teachings, expressing behavioral advice in the community and family. this achievement shows that there was a common tradition in writing advice for the offspring, which of course varies slightly depending on the type.