بررسی مولّفه ‏های «خودشکوفایی» در شخصیّت زال برپایه نظریه روان‏شناختی مزلو

بررسی و پژوهش در حوزه ادبیات، در ارتباط با علوم مختلف ازجمله روان‏شناسی، جامعه‏شناسی، تاریخ، زبان‏شناسی و... نشان‏دهنده قابلیت‏های چندگانه گستره ادبیات است. در میان علوم مختلف، روان‏شناسی رابطه تنگاتنگی با ادبیات دارد و می‏توان آن را در تحلیل آثار ادبی به کار برد. از میان شاخه‏های متعدّد آن، روان‏شناسی شخصیّت ابزار مناسبی برای بررسی شخصیّت‏های داستانی است. در میان نظریات متعدّد شخصیّت، الگوی هرمی آبراهام مزلو، روان‏شناس انسان‏گرای امریکایی، شاخص و فرایندی است که می‏توان از آن در بازشناسی شخصیّت‏ها استفاده کرد. این هرم، الگوی مناسبی برای شناخت ویژگی‏های انسان کمال‏طلب و خواستارِ تحقّق خود، در متون ادبی است. آنچه از فرایند این نظریه بر روی شخصیّت‏ها و تبیین جایگاه آن‏ها مهم به نظر می‏آید، جنبه تعلیمی و الگویی و تربیتی آن است. اینکه شخصیّتِ به‏کمال‏رسیده و خودشکوفا چه آموخته‏ها و تجربیاتی کسب کرده است، از جنبه شاخص‏های تربیتی و اخلاقی بسیار مهم می‏نماید. از بین آثار مختلف ادبی، شاهنامه فردوسی از آثار انسان‏گراست؛ نژاد، گوهر، هنر و خرد، چهار عنصری است که به تاکید فردوسی می‏تواند فرد را در ذهن و عمل به تکامل برساند. انسان در شاهنامه از واقعیت و فراواقعیت، تعقّل و تعهّد و در کلامی گسترده، خرد و اسطوره برخوردار است. خویشکاری شخصیّت‏های شاهنامه زمینه‏ای است که می‏تواند در شناسایی مرتبه انسانی آن‏ها کمک کند. بازشناخت روانی و شخصیّتی آن‏ها و اینکه آیا با بررسی روان‏شناختی شخصیّت‏ها می‏توان به شناخت دیگر از آن‏ها رسید، پرسش محوری این پژوهش است. این پژوهش به‏شیوه توصیفی‏تحلیلی می‌کوشد تا نشان ‏دهد در میان شخصیّت‏های متعدّد این اثر، زال می‏تواند مصداق فرد خودشکوفا در نظریه مزلو باشد. او از شخصیّت‏های برجسته شاهنامه است که از ویژگی کامل پیوند خرد و اسطوره برخوردار است و توانسته است به مرحله خودشکوفایی برسد. یافته مهم این جستار آن است که زال الگوی خواستاران تحقّق خود است و شخصیّت اسطوره‏ای  حماسی او دارای ویژگی‏های افراد اخلاق‏مدار و خودشکوفاست. از ویژگی‏های او، ادراک روشن از واقعیات، مسئله‏مداری، فرهنگ‏ناپذیری، خودانگیختگی، خوی مردم‏گرایی، پذیرش دیگران، خود و طبیعت است.

a study of the components of ’self-actualization’ in zāl’s personality based on maslow’s psychological theory

research in the field of literature, in connection with various sciences such as psychology, sociology, history, linguistics, etc., shows the multiple capabilities of literature. among the various sciences, psychology is closely related to literature and can be used in the analysis of literary works. among its many branches, personality psychology is a suitable means for examining fictional characters. among the various theories of personality, the pyramid model of abraham maslow, the american humanist psychologist, is an indicator and a process that can be used to identify personalities. this pyramid is a suitable model for recognizing the characteristics of an idealist and seeks his realization in literary texts. among the various literary works, ferdowsi’s shāhnāmeh is one of the idealistic works. race, essence, art, and wisdom are four elements that, according to ferdowsi, can develop a person’s mind and action. man possesses reality and surreal, intellection and commitment, and in a broad sense, wisdom and myth. the characters’ selves of shāhnāmeh is a realm that can help identifying their human status. the central question of this research is the psychological and personality recognition of the characters and whether other psychological knowledge of the characters can be reached by psychological study. the present descriptive-analytical study seeks to show that among many characters in this work, zāl can be an example of a self-fulfilling person in maslow’s theory. he is one of the prominent characters of shāhnāmeh who can entirely connect wisdom and myth and is able to reach the stage of self-actualization. the significant finding of this paper is that zāl is the model of those who seek their realization, and his mythical-epic character has the characteristics of self-fulfillment. his characteristics include a clear perception of reality, problem-solving, negative culturalism, spontaneity, populist temperament, acceptance of others, self and nature.