بررسی محتوایی کلیله‏ ودمنه منظوم قانعی طوسی برپایه مکتب سودگرایی اخلاقی

قانعی طوسی در قرن هفتم هجری کلیله‏ودمنه بهرامشاهی با انشای نصرالله منشی را در 10548 بیت در بحر متقارب به نظم کشید. کلیله‏ودمنه اثری اخلاقی است که می‏توان آن را براساس نظریات اخلاقی بررسی کرد. یکی از این مکتب‌ها، سودگرایی اخلاقی است. دیدگاه سودگراییْ نظام اخلاقی هنجاری است که ملاک اخلاقی‏بودن فعل را اصالت لذت می‏داند. از دیدگاه این مکتب، ارزش‏ها تا جایى سزاوار حفظ و ارتقاء هستند که تفسیرشدنی و تاویل‏پذیر به منافع رفاهى فردی و لذت جمعی باشند؛ اما هموراه سود فرد بر جمع ترجیح دارد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی می‏کوشد تا به این پرسش پاسخ دهد: کدام یک از اقسام سودگرایی اخلاقی در کلیله‏ودمنه منظوم قانعی طوسی بسامد بسیاری دارد؟ براساس دستاورد این پژوهش، با اینکه کلیله‏ودمنه اثری اخلاقی است، بیشترین سود اخلاقی مدّنظر در این متنِ ادبی، سود فردی است. باید سود فردی را بر منافع جمعی ترجیح داد؛ تا‏جایی‏که کلیله و دمنه به پادشاه امر می‏کنند، اگر زیردستی هم‏رتبه او شده است، باید آن را از میان بردارد.

Examining the Content of Versified Kalila va Dimna by Qan‘i Tusi Based on Utilitarianism

Kalila va Dimna written by Nasrullah Munshi was rendered into the Persian literature by Qan‘i Tusi in the seventh century AD. It contains 10548 couplets and is composed in poetic meter named bahre motaqarib. Kalila va Dimna deals with ethical and moral teachings; hence it could be studied on the basis of moral theories. Utilitarianism is one of these moral schools. The originality of pleasure as the criterion for doing an action is the normative moral system of utilitarianism. Therefore, in this school, values ​​are preserved and advanced as far as they can be interpreted based upon the interests of individual and their collective pleasure. However, the interest of the individual always takes precedence over the collective wellbeing in this school. With a descriptive and analytical method, the present article tries to answer the question that which of the types of utilitarianism is more frequent in the Persian versified version of Kalila va Dimna by Qan‘i Tusi? According to the existing researches, Kalila va Dimna is composed in the form of rendering moral and ethical teachings. However, its texts mainly insist on the priority of personal interest over the collective interest. It is to the extent that it orders the king to eliminate a subordinate if he would progress in his hierarchical rank.